“Nghe con suối róc rách đang reo vui đón mừng thắng lợi này/ Bản làng em vừa rồi lập công bắn rơi máy bay Mỹ/ Dân quân Châu Yên ta với súng trường/ Nhằm thẳng vào mặt kẻ thù bắn thần sấm phải rơi.../ Con gái trắng nõn những búp tay/ Em có dám bắn máy bay...”. Lời bài hát “Người Châu Yên em bắn máy bay” của nhạc sĩ Trọng Loan cứ vang lên rộn ràng trong tôi suốt chặng đường về Yên Châu tìm gặp những cô dân quân 58 năm trước đã lập nên chiến công bắn rơi máy bay F-105 của Mỹ trên bầu trời Châu Yên.

Người chúng tôi gặp đầu tiên là Tiểu đội trưởng Lò Thị Lả, dù tuổi đã cao, sức đã yếu, nhưng gương mặt và nụ cười của bà vẫn toát lên khí phách kiên cường, đầy nghị lực của nữ dân quân từng quyết chiến, quyết thắng kẻ thù xâm lược. Cùng chúng tôi đến nơi từng ghi dấu chiến công bắn rơi máy bay Mỹ tại Di tích lịch sử cầu Tà Vài, xã Chiềng Hặc, bà Lả bồi hồi nhớ lại: Ngày ấy, thanh niên xung phong đánh giặc nhiều lắm. Thấy đàn ông ra trận, chúng tôi cũng hăng hái cầm súng. Tiểu đội gồm 10 chị em hầu hết từ độ tuổi 16 đến 18, còn rất trẻ nhưng đều sục sôi khí thế, hăng hái tham gia chiến đấu. Mỗi chị em được cấp một khẩu súng trường, thực hiện nhiệm vụ bảo vệ cầu Tà Vài.

Ngày mới vào Tiểu đội, bà Lả và đồng đội gặp nhiều khó khăn trong huấn luyện, bởi các chị em đều lần đầu tiếp xúc với súng, đạn. Thao trường lúc đó lại được dựng trong rừng sâu, việc đi lại khó khăn. Hơn một tháng huấn luyện, các nữ dân quân được học kỹ thuật sử dụng súng, các động tác ngắm, bắn. Ban ngày, các chị em luyện tập, lên vị trí trực theo nhiệm vụ đã phân công, cùng giúp các đơn vị bộ đội kéo pháo lên trận địa. Buổi tối lại tranh thủ tăng gia sản xuất.

Năm 1965 là thời điểm đế quốc Mỹ leo thang chiến tranh, cho máy bay bắn phá miền Bắc. Tại Yên Châu, cầu Tà Vài là một trong những trọng điểm đánh phá ác liệt của quân địch nhằm cắt đứt giao thông huyết mạch, chia cắt viện trợ giữa Trung ương với vùng Tây Bắc và chặt đứt nguồn chi viện cho chiến trường của quân và dân ta. Trong giai đoạn này, cầu Tà Vài thường xuyên phải chịu hàng chục trận oanh kích, nhưng dù mưa bom bão đạn, thời tiết khắc nghiệt, các chị em Tiểu đội dân quân vẫn ngày đêm luyện tập, sử dụng thành thạo vũ khí, bố trí trận địa, trực chiến máy bay.

Bà Quàng Thị Hổn, một trong những nữ dân quân chia sẻ tiếp câu chuyện với chúng tôi: Chiều ngày 2/9/1965, máy bay Mỹ tới tấp ném bom hòng đánh sập cầu Tà Vài. Cả tiểu đội đã bám trụ cùng bộ đội pháo cao xạ bắn trả quyết liệt để bảo vệ cầu và con đường. Lúc này, chiếc F-105 của Mỹ từ hướng Đông Bắc bay quanh khu vực cầu, chuẩn bị cắt bom đánh phá cầu và tuyến đường ngầm dự bị để qua suối. Tiểu đội tôi nhận được lệnh phối hợp bắn hạ mục tiêu. Khi chiếc máy bay lao xuống tầm thấp vào đúng tầm ngắm, sau tiếng hô “bắn” của Tiểu đội trưởng, chị em đồng loạt nổ súng. Chiếc máy bay của địch bị trúng đạn, bốc cháy, lao xuống mặt đất. Lúc đó, ai cũng vui mừng hô vang, bất ngờ vì không nghĩ những khẩu súng trường nhỏ bé như vậy mà bắn rơi được máy bay Mỹ. Sau đó, chúng tôi cùng với bộ đội đến vị trí máy bay rơi bắt sống tên phi công.

Thực hiện khẩu hiệu “Xe chưa đi qua thì cột nhà không tiếc”, các nữ dân quân còn cùng bà con dân bản góp công, góp sức đem theo tre, gỗ, cột làm nhà để phục vụ sửa chữa cầu, đường, lấp hố bom, đảm bảo cho xe qua. Mặc dù địch tập trung đánh phá, nhưng huyết mạch giao thông trên địa bàn vẫn thông suốt bởi những đóng góp không nhỏ của Tiểu đội nữ dân quân Yên Châu.

Với tinh thần chiến đấu dũng cảm, hy sinh, Đảng, Nhà nước đã tặng thưởng Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Nhì, Ba để ghi nhận công lao của 10 nữ dân quân Yên Châu với đất nước. 58 năm qua đi, 10 nữ dân quân ngày ấy, giờ chỉ còn lại 4 người. Sau ngày giải phóng, những cô gái trở về với đời thường, làm mẹ, làm bà, tay cuốc, tay cày cùng con, cháu lao động sản xuất, xóa đói, giảm nghèo, xây dựng quê hương; gương mẫu tham gia các hoạt động của hội phụ nữ, thường xuyên giáo dục con cháu về truyền thống cách mạng, giữ gìn di tích lịch sử.

Trải qua 48 năm đất nước hòa bình thống nhất, những nữ dân quân năm nào đều đã bước sang cái tuổi thất thập. Các bà luôn là niềm tự hào cho thế hệ con cháu tiếp bước, ra sức học tập, rèn luyện, lao động sản xuất đóng góp xây dựng quê hương.