Với chức năng, nhiệm vụ là cơ quan nghiên cứu khoa học và phổ biến kiến thức khoa học, nhiệm vụ chính là nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản và trưng bày các mẫu vật thiên nhiên và xã hội, quản lý di tích của địa phương, trực tiếp quản lý Di tích lịch sử Nhà tù Sơn La và chỉ đạo phong trào cơ sở.

Những năm đầu thành lập, Bảo tàng tỉnh tập trung vào nhiệm vụ: Quản lý Di tích lịch sử Nhà tù Sơn La, hướng dẫn phục vụ khách tham quan, nghiên cứu sưu tầm hiện vật lịch sử các thời kỳ; quan tâm sưu tầm hiện vật 12 dân tộc trong tỉnh; kiểm kê, bảo quản hiện vật đã sưu tầm được; giúp các xã viết lịch sử địa phương và giáo dục truyền thống tại cơ sở; thực hiện trưng bày triển lãm chuyên đề, triển lãm thành tựu kinh tế xã hội của tỉnh tại Hà Nội và một số tỉnh.

Trải qua các giai đoạn phát triển, các thế hệ lãnh đạo, viên chức và người lao động của Bảo tàng tỉnh luôn tận tâm, tận lực, đến các bản làng xa xôi vận động bà con ủng hộ, đóng góp, hiến tặng các hiện vật - di sản văn hóa. Thực hiện tốt việc quản lý các di tích, công trình văn hóa - tâm linh: Bảo tàng tỉnh; di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La; Nghĩa trang liệt sỹ Nhà tù Sơn La; Cây đa bản Hẹo; Bia Quế Lâm ngự chế và Đền thờ Vua Lê Thái Tông; Tượng đài Bác Hồ với đồng bào các dân tộc Tây Bắc gắn với Đền thờ Bác Hồ tại Quảng trường Tây Bắc; Nhà trưng bày di sản văn hóa vùng lòng hồ Thủy điện Sơn La.

Hiện nay, Bảo tàng tỉnh quản lý, bảo quản hơn 40 ngàn tư liệu và hiện vật có giá trị lịch sử, văn hóa của địa phương và quốc gia; trong đó, các bộ sưu tập về hiện vật các dân tộc, khảo cổ học, lịch sử - văn hóa; hiện vật thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ; sách chữ Thái cổ, chữ Dao cổ; kho di sản văn hóa vùng lòng hồ thủy điện Sơn La; hồ sơ tù nhân chính trị bị thực dân Pháp giam cầm tại Nhà tù Sơn La giai đoạn 1930-1945...

Bảo tàng tỉnh thực hiện đổi mới trưng bày triển lãm chuyên đề, chú trọng thiết kế mỹ thuật, kỹ thuật; thay đổi cách nghiên cứu tư liệu, khai thác thông tin, sưu tầm hiện vật. Đặc biệt, nội dung trưng bày triển lãm thể hiện theo hướng trình bày vấn đề có trọng tâm, điểm nhấn. Từng bước tiến hành số hóa tư liệu, hiện vật phục vụ công tác bảo quản, nâng cao chất lượng, đa dạng hóa hoạt động bảo tàng.

Từ năm 2023 đến nay, Bảo tàng tỉnh đã sưu tầm được 11 tài liệu liên quan đến tù nhân chính trị bị thực dân Pháp giam cầm tại Nhà tù Sơn La giai đoạn 1930-1945. Những tài liệu này, cung cấp thông tin quan trọng về các nhân vật lịch sử như: Lê Duẩn, Phan Đình Khải (Mai Chí Thọ), Khuất Duy Tiến, Trần Văn Mạc, Trần Huy Liệu, Mai Lập Đôn, Đỗ Ngọc Du… Tổ chức nghiên cứu sưu tầm 1.050 hiện vật; bảo quản 16.254 tư liệu, hiện vật tại các điểm quản lý: Kho hiện vật Bảo tàng tỉnh, kho Nhà trưng bày Di sản văn hóa vùng lòng hồ Thủy điện Sơn La; kiểm kê 1.131 hiện vật; tư liệu hóa, số hóa 212 hiện vật. Hoàn thành chuyển đổi số Di sản văn hóa (scan 157 cuốn sách Thái cổ); số hóa 1.450 phim ảnh.

Trưng bày 14 cuộc triển lãm chuyên đề, phục vụ các nhiệm vụ chính trị như: “Bài ca đoàn kết hữu nghị Việt Nam - Lào”; “Bác Hồ với nhân dân các dân tộc Sơn La”; “Sơn La với phong trào thi đua ái quốc”; “Triều Đại Nhà Lê trong công cuộc bảo vệ biên giới phía Bắc của Tổ quốc”; “Vượt ngục 1943”; “Sơn La - Thời kỳ Tiền sử và Sơ sử”; “Biên cương hướng về biển đảo”; “Hồi ức Điện Biên”, “Bài ca vỡ đất”… Đồng thời, tổ chức 155 cuộc giáo dục truyền thống tại các điểm di tích, bảo tàng, công trình văn hóa; 7 cuộc giáo dục trải nghiệm về văn hóa, lịch sử, như: Nhà tù Sơn La trong hệ thống các nhà tù của thực dân Pháp; Đại tướng Võ Nguyên Giáp - vị danh tướng huyền thoại; tuyên truyền về chủ quyền biển đảo trên đất liền và toàn vẹn lãnh thổ Việt Nam... Tổ chức 4 cuộc trải nghiệm Thiếu nhi với di sản bằng hình thức xã hội hóa. Các nội dung giáo dục trải nghiệm, tạo hiệu ứng rộng rãi, mỗi sự kiện thu hút 2.000 - 3.000 du khách trực tiếp tham dự, 5.000 - 8.000 lượt theo dõi trên Fanpage và Website của Bảo tàng tỉnh.

Ngoài ra, đơn vị đã hoàn thành điều tra, khảo sát giá trị và đánh giá thực trạng của 4 di tích, gồm: Di tích Khu tranh đấu Tạ Khoa, xã Tạ Khoa; Khu kháng chiến Chiềng Sại, xã Chiềng Sại; bàn thờ đá Mùa Trống Lầu, xã Hang Chú, huyện Bắc Yên và di tích Miếu Lắc Mẳn, huyện Sốp Cộp. Hoàn thành hồ sơ xếp hạng cấp tỉnh di tích Đền thờ Cô Đôi Thượng Ngàn, huyện Vân Hồ; di tích lịch sử - văn hóa Miếu Lắc Mẳn, xã Sốp Cộp, huyện Sốp Cộp. Đặc biệt, tổ chức khai quật, xử lý hiện vật thuộc di chỉ Hang Tắng, xã Đá Đỏ, huyện Phù Yên, thu được 9.758 hiện vật. Hoàn thành các kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể: Nghệ thuật trang trí hoa văn trên trang phục của người Mông (năm 2023), Nghệ thuật Xòe Thái (năm 2024); Bảo tồn, phát triển văn hóa các dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La (năm 2024); lập hồ sơ khoa học Lễ Xên Lẩu Nó của người Thái đen, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2024; phục vụ hơn 560 nghìn lượt khách tham quan, dâng hương tại các điểm Bảo tàng tỉnh quản lý…

Với những đóng góp quan trọng trong sự nghiệp phát triển văn hóa, Bảo tàng tỉnh được tặng nhiều phần thưởng cao quý của Đảng, Nhà nước, như: Huân chương Lao động hạng Ba, Huân chương Lao động hạng Nhì, 2 bằng khen của Thủ tướng Chính phủ cho 1 tập thể, 1 cá nhân; 9 cờ thi đua xuất sắc dẫn đầu ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch của UBND tỉnh; 3 cờ dẫn đầu ngành Bảo tồn - Bảo tàng của Cục Di sản văn hóa; 26 tập thể lao động xuất sắc - tập thể lao động xã hội chủ nghĩa, 61 bằng khen của UBND tỉnh cho các tập thể, cá nhân; 6 bằng khen của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và nhiều danh hiệu khen thưởng cao quý khác...

Tự hào với truyền thống 40 năm xây dựng và trưởng thành, tập thể cán bộ, viên chức, người lao động của Bảo tàng tỉnh tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, xây dựng đơn vị vững mạnh, năng động, sáng tạo trong sự nghiệp đổi mới hoạt động bảo tồn và phát huy di sản văn hóa; góp phần vào nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh; xây dựng và phát triển văn hóa, con người Sơn La nói riêng và nền văn hóa Việt Nam nói chung tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Một số hình ảnh hoạt động của Bảo tàng tỉnh Sơn La