Đồng bào Thái ở Sơn La có lịch sử phát triển lâu đời và nền văn hóa vô cùng đặc sắc, phong phú, nổi bật là các loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian; tập quán xã hội và tín ngưỡng; tiếng nói, chữ viết; lễ hội truyền thống, như: Nghệ thuật Xòe Thái; chữ viết cổ của người Thái; lễ Xên Lẩu Nó của người Thái đen; lễ Hết chá, nghi lễ Gội đầu, nghi lễ Kin Pang Then, lễ hội Cầu mưa, nghi lễ Tết Xíp xí của người Thái trắng. Đặc biệt, “Nghệ thuật Xòe Thái” đã được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Là một người nặng lòng với văn hóa Thái, bà Lò Mai Cương, bản Chậu Cọ, phường Chiềng Cơi là người có nhiều đóng góp cho phong trào văn nghệ của bản và dẫn dắt hoạt động của Câu lạc bộ văn hóa Thái bản Chậu Cọ. Bà Cương, chia sẻ: Chúng tôi rất tự hào khi văn hóa truyền thống của đồng bào Thái hiện nay vẫn được gìn giữ, phát huy, được các cấp, ngành quan tâm thực hiện các giải pháp bảo tồn. Chúng tôi thấy phải có trách nhiệm hơn trong truyền dạy cho thế hệ trẻ, cùng nhau góp sức gìn giữ giá trị truyền thống của dân tộc. 

Trong 8 di sản văn hóa đã được công nhận. Mỗi di sản gắn với loại hình văn hóa truyền thống, mang câu chuyện về văn hóa, lịch sử, tập quán, tín ngưỡng và có giá trị nhân văn sâu sắc. Chữ viết cổ của người Thái là minh chứng cho kho tàng tri thức dân gian lâu đời; nghệ thuật Xòe Thái lưu giữ với 6 điệu xòe cổ, gắn với sinh hoạt, lao động, sản xuất, thể hiện sự gắn kết cộng đồng; các lễ hội, nghi lễ truyền thống vừa phản ánh đời sống tinh thần, vừa ẩn chứa những giá trị giáo dục, lòng biết ơn, lối sống đẹp và tinh thần đoàn kết bản làng.

Được thành lập từ nhiều năm trước, nhóm nhạc cụ dân tộc Thái tại tiểu khu Pán, xã Thuận Châu là nơi hội tụ những người cao tuổi có cùng đam mê với văn hóa Thái, nhất là nhạc cụ truyền thống của đồng bào Thái. Ông Lường Văn Mứt, thành viên nhóm nhạc cụ, cho biết: Chúng tôi thường xuyên luyện tập, tham gia biểu diễn, đệm nhạc cho các tiết mục văn nghệ của đội văn nghệ bản, truyền dạy cách chơi đàn tính tẩu, đàn nhị, khèn bè cho các cháu nhỏ. Chúng tôi mong muốn các loại nhạc cụ truyền thống của dân tộc được thế hệ trẻ tiếp nối, gìn giữ, bởi chúng có vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của đồng bào Thái. 

Những năm qua, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã triển khai nhiều giải pháp bảo tồn, từ nghiên cứu, sưu tầm, tư liệu hóa, đánh giá giá trị di sản đến ban hành các chương trình, đề án cụ thể. Các hoạt động hội thi, hội diễn, liên hoan, ngày hội văn hóa - du lịch, phục dựng và trình diễn lễ hội đã góp phần quảng bá di sản, tạo cơ hội để nghệ nhân giao lưu, truyền dạy và để cộng đồng cùng tham gia bảo tồn. Ngành cũng phối hợp phát triển các sản phẩm du lịch gắn với bản sắc văn hóa Thái, đưa di sản đến gần hơn với du khách.

Ông Phạm Hồng Thu, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cho biết: Cụ thể hóa các chương trình, đề án của tỉnh, ngành đã có chỉ đạo, hướng dẫn cụ thể đến các địa phương việc thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp để bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể. Trong đó, tổ chức các hội thi, hội diễn, liên hoan, ngày hội văn hóa - du lịch; phục dựng, trình diễn lễ hội để giới thiệu, quảng bá di sản văn hóa đến bạn bè trong nước và quốc tế; để các thế hệ nghệ nhân được giao lưu, học hỏi, khích lệ đồng bào giữ gìn và phát huy di sản văn hóa. Đồng thời, phối hợp xây dựng, phát triển các sản phẩm du lịch gắn với phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.

Với sự quan tâm của chính quyền, sự chung tay của cộng đồng và nỗ lực của nhân dân, những di sản văn hóa đặc sắc của dân tộc Thái ở Sơn La không chỉ được bảo tồn bền vững mà còn trở thành nguồn lực quý giá để phát triển du lịch, nâng cao thu nhập, thúc đẩy kinh tế - xã hội, đồng thời góp phần lan tỏa giá trị văn hóa Sơn La đến bạn bè trong nước và quốc tế.