Xuân Nha là xã biên giới, được thành lập trên cơ sở sáp nhập toàn bộ diện tích tự nhiên và quy mô dân số của 2 xã Xuân Nha và Tân Xuân (cũ), sau sáp nhập, xã có diện tích trên 26.000 ha, gồm 17 bản với hơn 2.100 hộ dân. Đời sống nhân dân chủ yếu dựa vào sản xuất nông nghiệp, tỷ lệ hộ nghèo còn cao.

Ông Giàng A Ký, Chủ tịch UBND xã Xuân Nha, cho biết: Xã đã kiện toàn Ban Chỉ đạo xây dựng nông thôn mới, phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên; tiến hành rà soát, đánh giá thực trạng các tiêu chí nông thôn mới cấp xã, bản; duy trì, nâng cao các tiêu chí đã đạt được và nghiên cứu thực hiện các tiêu chí phù hợp với điều kiện đơn vị hành chính mới.

Sau sáp nhập, rà soát lại, xã Xuân Nha mới đạt 9/19 tiêu chí và 34/57 chỉ tiêu nông thôn mới, trong đó các tiêu chí đã đạt, gồm: Thủy lợi và phòng chống thiên tai; điện; trường học; cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn; tổ chức sản xuất; y tế; giáo dục; hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật; quốc phòng - an ninh. Còn lại 10 tiêu chí, 23 chỉ tiêu chưa đạt, trong đó tiêu chí về thu nhập và giảm nghèo đa chiều gặp nhiều khó khăn bởi hiện tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giai đoạn 2021-2025 của xã còn cao, với tỷ lệ 20,3%; thu nhập bình quân mới đạt 17 triệu đồng/người/năm.

Xác định phát triển kinh tế là nền tảng, tạo tiền đề để thực hiện các tiêu chí khác, xã Xuân Nha đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nhân dân phát triển sản xuất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng hàng hóa. Nhiều mô hình trồng cây ăn quả, măng tre bát độ, chăn nuôi gia súc, phát triển kinh tế rừng được nhân rộng. Cùng với đó, xã chỉ đạo Đoàn Thanh niên, Hội LHPN, Hội Nông dân phối hợp mở lớp tập huấn, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật cho hội viên; nhận ủy thác với Ngân hàng Chính sách xã hội và Ngân hàng Nông nghiệp cho các hội viên vay vốn phát triển sản xuất, đến nay tổng dư nợ cho các tổ chức hội, đoàn thể nhận ủy thác đạt trên 88 tỷ đồng. Toàn xã hiện có hơn 350 ha cây ăn quả (220 ha đang cho sản phẩm), 51 ha mắc ca, gần 8.500 con trâu bò, hơn 76.500 con lợn, 76 lồng cá và hơn 15.000 ha rừng được bảo vệ.

Hoạt động kinh tế tập thể phát triển với 8 hợp tác xã nông nghiệp đang hoạt động, tạo việc làm thường xuyên cho 75 lao động địa phương. Các HTX chủ động liên kết hộ gia đình, mở rộng diện tích trồng trọt và tiêu thụ sản phẩm. Tiêu biểu như HTX nông nghiệp Tiến Thành ở bản Suối Quanh, thành lập năm 2017, hiện có 50 ha nhãn, xoài, cam, trong đó 20 ha sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP. Trung bình mỗi năm HTX thu hoạch 400 tấn quả, lợi nhuận đạt khoảng 3 tỷ đồng.

 Vào thời điểm này, trên các nương nhãn của thành viên HTX nông nghiệp Tiến Thành, bà con đang tất bật thu hoạch. Năm nay, nhãn chín muộn hơn so với mọi năm, giá dao động từ 7.000 - 9.000 đồng/kg, chủ yếu bán cho thương lái để đưa vào các xưởng chế biến long nhãn. Bên cạnh đó, những cây cam quả sai trĩu cành, căng bóng, hứa hẹn khoảng 2 tháng nữa sẽ cho thu hoạch chính vụ.

Ông Nguyễn Văn Tiến, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX Nông nghiệp Tiến Thành, chia sẻ: Năm nay, nhãn được mùa, bà con rất phấn khởi. Đối với diện tích trồng cam, HTX chú trọng áp dụng quy trình sản xuất an toàn, sử dụng phân hữu cơ và hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật, đồng thời kết nối với các thương lái và doanh nghiệp trong tỉnh để tìm đầu ra ổn định, hướng tới tiêu thụ tại siêu thị và chuỗi cửa hàng nông sản sạch.

Cùng với phát triển sản xuất, Xuân Nha quan tâm đầu tư hạ tầng nông thôn. Xã phối hợp với Ban Quản lý dự án khu vực Vân Hồ triển khai xây dựng 3 tuyến đường giao thông nông thôn tại các bản Đông Tà Lào, Mường An, Chiềng Nưa và 1 công trình nước sạch tại bản Chiềng Hin. Đến nay, 100% đường trục xã và đường từ trung tâm xã đến các bản đã được nhựa hóa hoặc bê tông hóa; tỷ lệ hộ sử dụng điện lưới quốc gia đạt trên 95%; toàn bộ 17 bản đều có nhà văn hóa. Các tiêu chí về y tế, giáo dục cũng được cải thiện rõ rệt, đáp ứng nhu cầu dân sinh.

Anh Đinh Tiếp Nghiệp, Bí thư Chi bộ, Trưởng bản Nà Sàng, thông tin: Thực hiện phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, Ban quản lý bản đã huy động nhân dân đóng góp hơn 300 triệu đồng để thuê máy móc san gạt nền đường. Nhà nước hỗ trợ thêm 60 tấn xi măng, 112 m³ cát, 182 m³ đá với tổng trị giá khoảng 300 triệu đồng. Nhờ đó, tuyến đường nội bản dài 500 m, rộng 3 m được đổ bê tông kiên cố, đưa vào sử dụng đúng dịp Tết Nguyên đán 2025, giúp bà con đi lại thuận tiện hơn.

Quyết tâm hoàn thiện các tiêu chí nông thôn mới, giai đoạn 2026-2030, Xuân Nha tiếp tục huy động sức dân, tranh thủ nguồn lực hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước, các chương trình mục tiêu quốc gia, dự án và nguồn xã hội hóa để nâng cao chất lượng các tiêu chí. Cùng với đó, tập trung phát triển sản xuất nông - lâm nghiệp theo hướng hàng hóa, gắn với phát triển sản phẩm OCOP; tạo việc làm, nâng cao thu nhập, ổn định sinh kế cho nhân dân. Mục tiêu mỗi năm giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 3-4%, đạt thêm 1-2 tiêu chí nông thôn mới.

Với quyết tâm cao, tinh thần đoàn kết và đồng thuận của nhân dân, phát huy kết quả các xã trước sáp nhập đã đạt được, cùng sự hoạt động hiệu quả của mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, xã Xuân Nha từng bước hoàn thiện và nâng cao chất lượng các tiêu chí nông thôn mới, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.