Trong không gian Homestay A Châu tại trung tâm xã Tà Xùa, chúng tôi gặp Lù A Châu, trưởng nhóm dự án - Chàng thanh niên dân tộc Mông sinh năm 1996 nhỏ nhắn, nhanh nhẹn, ánh mắt luôn toát lên sự tự tin. Bên ấm chè Tà Xùa vừa pha còn vương làn khói, A Châu chia sẻ về ý tưởng xây dựng sản phẩm: Tà Xùa có gần 400 ha chè Shan tuyết, nhiều cây mọc tự nhiên hàng trăm năm ở độ cao trên 1.500 m. Tuy nhiên, chè chủ yếu chế biến thủ công, quy mô nhỏ, chất lượng chưa đồng đều, mẫu mã đơn giản, sức cạnh tranh trên thị trường hạn chế. Em luôn nghĩ, nếu chỉ bán chè khô như lâu nay, rất khó nâng cao giá trị. Cần có một cách làm mới, giữ được hương vị tự nhiên và tạo dấu ấn riêng chè Tà Xùa.

Từ suy nghĩ đó, ý tưởng bảo quản, chế biến chè trong ống lam tự nhiên được hình thành. Việc sử dụng ống lam giúp giữ hương vị chè tốt hơn, tận dụng nguồn nguyên liệu sẵn có tại địa phương, hạn chế sử dụng bao bì nilon, tạo ra sản phẩm mang đậm bản sắc văn hóa vùng cao, phù hợp nhu cầu trải nghiệm, làm quà tặng của du khách.

Có ý tưởng sản phẩm, nhưng cơ duyên để sản phẩm trà ống lam Tà Xùa đến được với khách hàng lại bắt đầu từ hoạt động du lịch cộng đồng. Song song với sản xuất nông nghiệp, Lù A Châu phát triển mô hình homestay gắn với trải nghiệm văn hóa bản địa. Mỗi năm, homestay A Châu đón khoảng 1.000 lượt khách đến tham quan, tìm hiểu đời sống sinh hoạt của đồng bào Mông và khám phá vùng chè Shan tuyết cổ thụ Tà Xùa. Qua các hoạt động giới thiệu sản phẩm gắn với không gian du lịch, sản phẩm trà ống lam Tà Xùa dần được du khách biết đến và lựa chọn làm quà sau mỗi chuyến đi.

Ở giai đoạn đầu, trà ống lam sản xuất với quy mô nhỏ, chủ yếu phục vụ khách lưu trú. Việc tận mắt chứng kiến các công đoạn sao, vò, nhồi chè vào ống lam cùng những góp ý từ người thưởng trà đã giúp A Châu nhận diện rõ hơn tiềm năng thị trường. Từ đó, đầu tư nghiên cứu, hoàn thiện quy trình và từng bước mở rộng sản xuất. Búp chè tươi sau khi thu hái được sao bằng tay trong chảo gang, vò thủ công và ủ khoảng 4 giờ. Ống lam được lựa chọn khi còn tươi, dài khoảng 30 cm, rửa sạch, sau đó nhồi chè đã ủ vào từng lớp nhằm giữ nguyên hình dạng lá, búp, hạn chế gãy vụn. Khi chè được bảo quản trong ống lam tươi, quá trình lên men tự nhiên diễn ra nhẹ nhàng, giúp giữ hương vị đặc trưng, kéo dài thời gian bảo quản.

Việc thu hái chè kiểm soát chặt chẽ, nhằm bảo tồn cây chè Shan tuyết cổ thụ; sử dụng ống lam tự nhiên thay thế bao bì nhựa góp phần hạn chế rác thải, giảm tác động đến môi trường sinh thái. Nhờ ưu điểm nhỏ gọn, tiện lợi, dễ vận chuyển, Trà lam Tà Xùa nhanh chóng được du khách lựa chọn làm quà tặng. Hiện nay, sản phẩm bán với giá 170.000 đồng/ống, mỗi ống chứa 170 gram chè. Từ năm 2022 đến nay, cung ứng ra thị trường gần 4.000 ống sản phẩm. Từ kênh tiêu thụ ban đầu là khách du lịch đến homestay, sản phẩm dần được giới thiệu rộng rãi thông qua các nền tảng trực tuyến, hệ thống cửa hàng đặc sản trong và ngoài tỉnh.

Anh Lê Văn Hùng, du khách đến từ Ninh Bình, chia sẻ: Đến Tà Xùa, ngoài cảnh vật và con người nơi đây, tôi rất ấn tượng với sản phẩm trà ống lam bởi hương thơm tự nhiên, vị chát nhẹ, dễ uống, lại bảo quản được lâu. Tôi đã mua sản phẩm làm quà cho người thân và sẽ tiếp tục giới thiệu cho bạn bè.

Vừa mang lại hiệu quả kinh tế, Dự án Trà lam Tà Xùa còn tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 15 lao động địa phương; đồng thời, liên kết với 9 hộ đồng bào dân tộc Mông ở bản Chung Trinh tham gia chuỗi trồng, thu hái, sơ chế và đóng gói sản phẩm, góp phần ổn định sinh kế, nâng cao thu nhập và gìn giữ vùng nguyên liệu chè Shan tuyết cổ thụ. Lù A Châu thông tin thêm: Sản phẩm vừa được hoàn thiện hồ sơ bảo hộ thương hiệu, hướng tới đạt chứng nhận OCOP; đồng thời, mở rộng thị trường tiêu thụ tại Hà Nội, Hồ Chí Minh trước khi tiến tới xuất khẩu sang các nước châu Á, châu Âu, những thị trường có nhu cầu ngày càng cao đối với trà thủ công cao cấp. Cùng với đó, nhóm chúng em tiếp tục xây dựng mô hình du lịch trải nghiệm “Uống trà giữa mây Tà Xùa”, giúp du khách hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa và vòng đời của sản phẩm.

Ông Đỗ Văn Xiêm, Chủ tịch UBND xã Tà Xùa, cho biết: Địa phương tiếp tục đồng hành, hỗ trợ dự án hoàn thiện hồ sơ pháp lý, xây dựng thương hiệu, kết nối tiêu thụ sản phẩm và phát triển các mô hình trải nghiệm du lịch gắn với chè Shan tuyết. Xã cũng khuyến khích, tạo điều kiện để các mô hình khởi nghiệp từ tài nguyên bản địa phát triển bền vững, góp phần thực hiện mục tiêu giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới.

Thành công của Dự án Trà lam Tà Xùa, góp phần đa dạng hóa sản phẩm chè Shan tuyết Sơn La, lan tỏa tinh thần khởi nghiệp từ tài nguyên bản địa, tạo động lực để thanh niên đồng bào dân tộc thiểu số mạnh dạn phát triển kinh tế ngay trên chính quê hương mình. Với những giá trị nổi bật về tính sáng tạo, hiệu quả kinh tế, tác động xã hội và định hướng phát triển bền vững, việc lọt Top 20 dự án xuất sắc Cuộc thi Khởi nghiệp Quốc gia năm 2025 là minh chứng cho khả năng vươn xa của những sản vật núi rừng khi được đầu tư sáng tạo, phát triển theo hướng bền vững.