“Vì nhân dân quên mình/Vì nhân dân hy sinh/Anh em ơi vì nhân dân quên mình... /

Thề vì dân suốt đời thề tranh đấu không ngừng/Vì đất nước thân yêu mà hy sinh/Thề diệt hết đế quốc kia giành tự do hòa bình/Đoàn vệ quốc quên mình vì nhân dân...”

Trong dịp về thăm khu Di tích lịch sử lưu niệm Trung đoàn 52 Tây Tiến tại thị trấn Mộc Châu, tôi mới biết tác giả của bài hát là Nhạc sỹ Doãn Quang Khải - Người lính Vệ Quốc quân năm xưa cũng đã từng trong đoàn quân Tây Tiến, nằm gai, nếm mật trên vùng biên giới Việt - Lào, rồi chiến đấu ở các chiến trường: Liên khu 3, Việt Bắc, chiến trường Tây Nguyên và Bình Trị Thiên khói lửa trong suốt hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ xâm lược. Đặc biệt, Doãn Quang Khải chỉ viết duy nhất một bài hát, đó là hành khúc “Vì nhân dân quên mình”.

Doãn Quang Khải sinh năm 1925 ở xã Ngọc Mỹ, huyện Quốc Oai, tỉnh Hà Tây (nay thuộc thành phố Hà Nội). Tháng 8/1945, ông nhập ngũ. Mùa xuân năm 1947, ông gia nhập đoàn quân Tây Tiến, rồi cùng đơn vị hành quân lên Tây Bắc, từng đi bộ theo đường 41 (quốc lộ 6 ngày nay), Chợ Bờ, Suối Rút, có mặt tại “Sài Khao, Mường Lát, Châu Mộc, Châu Yên...” để phối hợp với bộ đội Lào, bảo vệ biên giới Việt - Lào, đánh tiêu hao quân đội Pháp ở Thượng Lào, cũng như vùng Tây Bắc Bắc Bộ. Những nơi này, lúc đó còn rất hoang vu và hiểm trở, núi cao, sông sâu, rừng rậm, có nhiều thú dữ. Dù hết sức gian khổ, ông và những đồng đội - phần lớn là thanh niên Hà Nội, trong đó có cả học sinh, sinh viên, rời bút nghiên tham gia kháng chiến, đã sống rất lạc quan và chiến đấu dũng cảm.

Năm 1948, Doãn Quang Khải được cử đi học lớp đào tạo đại đội trưởng tại Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn (nay là Trường đại học Trần Quốc Tuấn). Năm 1950, trước khi tốt nghiệp, nhà trường tổ chức đợt phát động sáng tác thơ, ca, nhạc, họa, nhằm cổ vũ tinh thần kháng chiến của quân và dân ta. Trăn trở chưa biết làm thế nào nào để tránh trùng lặp với các nhạc sĩ đi trước, ông nhìn thấy tờ báo Vệ Quốc Đoàn (tiền thân của Báo Quân đội nhân dân ngày nay), trên tiêu chí, mục đích của tờ báo in đậm dòng chữ “Vì nhân dân phục vụ”. Đêm hôm đó, ông ra chân cột đèn ở vườn hoa của trường ngồi viết, dùng kèn Harmonica để soạn và ghi nhạc. Đến gần sáng thì đứa con tinh thần “Vì nhân dân quên mình” ra đời. Sáng hôm sau, ông gọi một số anh em trong đơn vị lại để nghe ông hát thử. Chỉ sau vài lần nghe, mọi người đã thuộc và vỗ tay hát theo ông. Anh em trong lớp rất vui vì lần đầu tiên được hát một bài hát về chủ đề quân đội, lại do chính học viên cùng lớp sáng tác.

Tại buổi lễ bế mạc khóa cán bộ quân sự ngày 1/5/1951, bài hát “Vì nhân dân quên mình” được biểu diễn trước hàng trăm cán bộ, giáo viên và học viên nhà trường. Năm 1952, bài hát được gửi về Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam dự cuộc thi sáng tác văn học - nghệ thuật toàn quốc. Năm đó, có hai tác phẩm đoạt giải cao, bài “Vì nhân dân quên mình” của Doãn Quang Khải đạt giải nhì (không có giải nhất); bài “Bộ đội về làng” của Lê Yên, phổ thơ Hoàng Trung Thông đạt giải ba.

Thật diệu kỳ. Một người lính bước vào cuộc chiến tranh với lòng vui phơi phới, bất chấp gian lao lửa đạn, đi khắp mọi miền đất nước, chấp nhận hy sinh gian khổ... không biết nhạc lý mà lại sáng tác được một bài hát để đời cho lớp lớp thế hệ người Việt Nam hôm nay... Chỉ có thể có được điều đó, bởi họ đã xác định “vì nhân dân quên mình, vì nhân dân hy sinh”.

Từ đó đến nay đã tròn 70 năm, bài hát “Vì nhân dân quên mình” được coi như một bài “quân ca” của Quân đội nhân dân Việt Nam. Lớp cha trước, lớp con sau và cả lớp cháu chắt chúng ta nữa, sẽ vẫn còn hát mãi “Vì nhân dân quên mình, vì nhân dân hi sinh, anh em ơi... vì nhân dân quên mình”. Và tên tuổi Nhạc sỹ Doãn Quang Khải sẽ còn sống mãi với thời gian, với non sông đất nước.