Nhiều ý kiến tâm huyết đã được đưa ra, trong đó việc bảo đảm quyền giám sát của xã hội được xem là điểm then chốt để luật đi vào thực tiễn cuộc sống hiệu quả. Sau gần 15 năm thực hiện Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, nước ta đạt được một số kết quả nhất định trong việc nâng cao ý thức tiết kiệm, chống lãng phí trong bộ máy nhà nước và toàn xã hội. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là sự thiếu rõ ràng trong quy định, thiếu minh bạch trong công khai và thiếu hiệu quả trong giám sát.

Công khai, minh bạch là điều kiện tiên quyết để giám sát

Trước bối cảnh đó, việc sửa đổi, ban hành Luật lần này là yêu cầu cấp thiết nhằm thể chế hóa đầy đủ các chủ trương của Đảng, đặc biệt là chỉ đạo của Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực.

Theo nhiều đại biểu, việc ban hành Luật là bước đi cần thiết để củng cố kỷ cương trong quản lý, sử dụng nguồn lực quốc gia. Yêu cầu tiên quyết là phải đặt quyền giám sát của xã hội vào vị trí trung tâm, chỉ khi người dân được tiếp cận thông tin công khai, minh bạch và có cơ chế tham gia giám sát thì tiết kiệm, chống lãng phí mới thật sự trở thành một nếp sống, một văn hóa trong bộ máy và toàn xã hội.

Đề cập việc xác định rõ các hành vi gây lãng phí, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh) chỉ ra thực trạng đáng báo động: Nhiều đề án chuyển đổi số, phần mềm quản lý, kết quả nghiên cứu khoa học được đầu tư hàng trăm tỷ đồng nhưng không được đưa vào vận hành hoặc vận hành cầm chừng, gây lãng phí kéo dài. Đại biểu đề nghị bổ sung vào luật hành vi “không sử dụng hoặc sử dụng không hiệu quả kết quả nghiên cứu khoa học, công nghệ và đề án chuyển đổi số đã được ngân sách nhà nước đầu tư”.

Việc công khai thông tin về tiết kiệm và chống lãng phí được nhiều đại biểu đánh giá là yếu tố sống còn để người dân thực hiện quyền giám sát. Theo đại biểu Tô Thị Bích Châu (Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh), các quy định hiện tại còn quá chung chung, thiếu thời hạn, hình thức và chuẩn hóa về biểu mẫu công khai; đề nghị luật phải quy định rõ thời hạn, hình thức công khai bắt buộc trên các cổng thông tin điện tử của cơ quan nhà nước, gắn với trách nhiệm của người đứng đầu.

Về trách nhiệm của người đứng đầu khi chưa được cụ thể hóa, một số ý kiến đề nghị quy định rõ: Cơ quan thanh tra, kiểm tra, điều tra, Viện kiểm sát nhân dân, người đứng đầu cơ quan cấp trên trực tiếp khi nhận được thông tin về lãng phí có trách nhiệm chỉ đạo, tổ chức làm rõ theo chức năng, nhiệm vụ của mình, ngăn chặn và kịp thời xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật.

Đại biểu Tô Văn Tám (Đoàn Quảng Ngãi) đề nghị bổ sung quy định cấm các hành vi cung cấp thông tin sai sự thật, bịa đặt, thổi phồng về lãng phí, đồng thời làm rõ trách nhiệm của công dân trong thực hiện nếp sống văn minh, tiết kiệm trong việc cưới, việc tang, lễ hội…

Kết thúc thảo luận, Bộ trưởng Tài chính Nguyễn Văn Thắng phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu.

Sáng cùng ngày, thảo luận tại hội trường về dự án Luật Đầu tư (sửa đổi); đa số ý kiến cho rằng việc sửa luật sẽ thể chế hóa quyền tự do đầu tư, tạo môi trường minh bạch, thông thoáng nhưng có sự chọn lọc chiến lược, giảm cơ chế “xin-cho” và gắn ưu đãi với đổi mới sáng tạo.

Về thủ tục đầu tư đặc biệt tại Điều 29, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) nhận định đây là một đột phá, nhưng nhấn mạnh “cơ chế đặc biệt thì phải có tiêu chí đặc biệt” để tránh bị lạm dụng. Đại biểu đề nghị bổ sung điều kiện chỉ áp dụng cho dự án công nghệ ưu tiên quốc gia như bán dẫn, trung tâm dữ liệu trí tuệ nhân tạo (AI), năng lượng tái tạo, với quy mô vốn ít nhất 50 triệu USD trở lên.

Ngoài ra, các đại biểu thảo luận về việc thực hiện hoạt động đầu tư của tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài; dự án thuộc diện chấp thuận chủ trương đầu tư; thẩm quyền chấp thuận chủ trương đầu tư; dự án thuộc diện cấp Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư; thẩm quyền cấp, điều chỉnh và thu hồi Giấy chứng nhận đăng ký đầu tư; thủ tục đầu tư đặc biệt; nguyên tắc thực hiện dự án đầu tư; thời hạn hoạt động, tiến độ thực hiện của dự án đầu tư; chuyển nhượng dự án đầu tư...

Về rà soát ngành nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện tại Điều 7, nhiều ý kiến đề xuất cần tiếp tục rà soát để bảo đảm tính hợp lý và hiệu quả, đồng thời bổ sung cơ chế kiểm soát chất lượng sau khi loại bỏ 25 ngành nghề.

AI phải trở thành động lực mới, năng lực cạnh tranh mới

Thảo luận về những nội dung còn ý kiến khác nhau của dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI) chiều cùng ngày, đa số đại biểu cho rằng, dự luật xác định rõ cách thức Việt Nam tiếp cận với trí tuệ nhân tạo, vừa thân thiện cho sự phát triển AI, vừa hạn chế thấp nhất các rủi ro mà AI có thể gây ra.

Tập trung về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Đoàn Nghệ An) cho rằng, đây là vấn đề rất quan trọng để tạo điều kiện cho AI phát triển, gỡ bỏ rào cản pháp lý đang cản trở các mô hình AI, cho phép thử nghiệm trong phạm vi giới hạn để lấy dữ liệu chứng minh hiệu quả, từ đó thúc đẩy cải cách quy định lâu dài. Do đó, cần mở rộng phạm vi các tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm có kiểm soát được miễn hoặc giảm một số nghĩa vụ tuân thủ; xác định rõ chủ thể chịu trách nhiệm nếu thử nghiệm gây thiệt hại cho bên thứ ba; nghiên cứu, bổ sung cơ chế hỗ trợ các tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm để phòng chống rủi ro, tạo điều kiện thuận lợi và khuyến khích tinh thần đổi mới sáng tạo.

Trong kỷ nguyên số, ngành y tế được đánh giá là một trong những lĩnh vực có nhiều tiềm năng ứng dụng AI nhất với những ảnh hưởng rõ rệt lên quy trình chẩn đoán, điều trị, quản lý bệnh nhân cũng như nghiên cứu và phát triển dược phẩm. Tuy nhiên, một số vấn đề như trách nhiệm pháp lý trong trường hợp trí tuệ nhân tạo mắc sai sót và bảo mật dữ liệu y tế, bảo đảm an toàn cho bệnh nhân chưa có quy định rõ ràng. Đại biểu Trần Khánh Thu (Đoàn Hưng Yên) cho rằng, dự thảo luật bổ sung các điều khoản cụ thể hơn để quản lý các sản phẩm trí tuệ nhân tạo dành cho y tế, nhất là trách nhiệm của các bên liên quan.

Một số ý kiến đề nghị, yêu cầu các nền tảng nước ngoài có hơn 5 triệu người dùng Việt Nam phải đặt pháp nhân tại Việt Nam và chịu trách nhiệm pháp lý như doanh nghiệp Việt; phải thành lập ngay Ủy ban An toàn Hệ thống AI Quốc gia trực thuộc Thủ tướng Chính phủ để triển khai kịp thời các chiến lược phát triển hệ thống Trí tuệ nhân tạo đồng nhịp với Chiến lược chuyển đổi số quốc gia; chú trọng phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực AI.

Làm rõ một số vấn đề đại biểu quan tâm, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, quản trị AI không phải phát minh chiếc “khung mới”, mà là kế thừa kinh nghiệm quản lý trí tuệ của con người, áp dụng cho một công cụ mạnh hơn và nhanh hơn. Về trách nhiệm pháp lý khi AI gây thiệt hại, dự thảo đã bổ sung trách nhiệm rõ ràng của nhà phát triển, nhà cung cấp, nhà triển khai và người sử dụng. Bộ trưởng nhấn mạnh, rủi ro của AI đến từ quy trình ra quyết định, không phải nguy cơ vật lý tự thân; tuy nhiên, những ứng dụng AI trong giao thông, y tế, tài chính… phải coi là hệ thống rủi ro cao và đã được quy định trong dự thảo.