Đồng bào dân tộc Thái ở Sơn La có các điệu xòe cổ có từ lâu đời, là những điệu múa, động tác đơn giản nhưng uyển chuyển, nhịp nhàng, phản ánh sinh động về sinh hoạt, lao động sản xuất thường ngày của đồng bào vùng cao. Những điệu xòe cổ, như: “Khắm khăn mời lẩu” (nâng khăn mời rượu); “Phá xí” (bổ bốn); “đổn hôn” (tiến lùi); “Nhôm khăn” (tung khăn); “Ỏm lọm tốp mứ” (vòng tròn vỗ tay); “khắm khen” (tức là nắm tay)… 

Là người am hiểu về các điệu múa dân gian dân tộc và có niềm say mê đặc biệt với nghệ thuật trình diễn truyền thống, bà Lù Thúy Vinh, phường Chiềng An, Thành phố, nói: Với đồng bào Thái, cứ mỗi khi tiếng trống, tiếng chiêng vang lên là người người lại như được thôi thúc, dẫn bước vào vòng xòe, không kể già trẻ, gái trai, dân tộc. Vòng xòe cứ thế nối rộng, mọi người nắm tay nhau hòa vào không khí thắm tình đoàn kết. Bởi thế, điệu xòe không thể thiếu trong bất cứ hoạt động cộng đồng nào của bản làng, giúp gắn kết người với người.

Nói về xòe Thái trong đời sống hiện đại ngày nay, bà Lù Thúy Vinh, chia sẻ thêm: Xòe Thái có nhiều điệu, động tác và di chuyển linh hoạt nên có thể sáng tạo, phát triển kết hợp với âm nhạc hiện đại mang âm hưởng dân tộc thành những màn biểu diễn đặc sắc, trình diễn dân vũ ấn tượng. Xòe Thái dễ học, dễ nhớ và dễ bắt nhịp nên ai cũng có thể học được, ai cũng có thể hòa chung vào vòng xòe nên điệu múa này có tính kết nối cao.

Với tính phổ biến cao, xòe Thái xuất hiện thường xuyên trong các hoạt động văn hóa, văn nghệ, các sự kiện du lịch lớn nhỏ được các cấp tổ chức. Vòng xòe đoàn kết luôn là phần để kết thúc mỗi hoạt động, sự kiện. Vòng xòe nối rộng trong ánh lửa bập bùng cháy là hình ảnh quen thuộc trong mỗi đêm hội. Trong tiếng trống, chiêng ngân vang, tiếng nhạc rộn ràng, vòng xòe cứ thế nối rộng, những cái nắm tay thật chặt kết nối người xa lạ thành thân quen, những bước chân nhịp nhàng cùng với tiếng cười tươi vui khiến mọi người xích lại gần nhau hơn. Điệu xòe cũng tự nhiên trở thành hoạt động tập thể không thể thiếu phục vụ du khách tại các điểm khu, điểm du lịch của tỉnh, các bản du lịch cộng đồng hay các cuộc dã ngoại, những buổi team building ở những khu nghỉ dưỡng sinh thái, cắm trại ngoài trời.

Từng nhiều lần đến Sơn La du lịch kết hợp với công việc, anh Lê Công Thảo, du khách đến từ tỉnh Bình Định, hào hứng chia sẻ: Điều tôi đặc biệt ấn tượng khi đến Sơn La là văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc bản địa. Đặc biệt là các sự kiện, lễ hội sôi động được tổ chức với nhiều hoạt động sôi nổi, nhất là các hoạt động tập thể, múa xòe, múa vũ điệu kết đoàn. Khi tiếng nhạc cất lên, tất cả mọi người cùng hòa chung vào vòng xòe, không khí vô cùng sôi động, lôi cuốn, ai cũng vui vẻ, phấn khởi, quên hết mọi ưu phiền, mệt mỏi.

Xòe Thái trong đời sống hiện đại ngày nay còn được phát triển, cải biên, kết hợp với âm nhạc hiện đại thành những màn biểu diễn dân vũ đặc sắc, trình diễn cộng đồng. Tại Lễ hội hoa Ban thành phố Sơn La, phần thi trình diễn xòe Thái trở thành điểm nhấn đặc sắc của lễ hội, thu hút đông đảo khán giả đến xem và cổ vũ. Các đội thi đã mang đến những màn trình diễn ấn tượng, được dàn dựng công phu, có sự kết hợp sáng tạo giữa truyền thống và hiện đại, có sự tham gia của nhiều thành phần, lứa tuổi. Qua đó, gắn kết, tạo cơ hội cho thế hệ trẻ tìm hiểu, gìn giữ điệu xòe Thái.

Chị Quàng Thị Biêng, phường Chiềng Sinh, Thành phố, nói: Là người con dân tộc Thái, tôi rất vui và tự hào khi nghệ thuật xòe Thái được tôn vinh và thường xuyên được trình diễn trước cộng đồng. Tôi cũng vinh dự khi nhiều lần được tham gia các hội diễn, chương trình trình diễn nghệ thuật xòe Thái tại Quảng trường Tây Bắc.

Nghệ thuật xòe Thái thường xuyên được tái hiện, trình diễn với quy mô lớn. Trong đó, có thể kể đến các sự kiện, như: Lễ vinh danh “Nghệ thuật xòe Thái” được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại và bế mạc Liên hoan “Nghệ thuật Xòe Thái” tỉnh Sơn La năm 2022 với sự tham gia của hơn 500 diễn viên, nghệ nhân trên địa bàn tỉnh; màn đại xòe với sự tham gia của hơn 1.000 người tại Quảng trường Tây Bắc chào đón Hoa hậu Du lịch Thế giới 2022; hàng nghìn người tham gia vòng xòe đoàn kết tại “Hội xuân dâng Bác” do thành phố Sơn La tổ chức mỗi dịp đầu năm mới; Lễ hội xòe Thái lần thứ nhất, năm 2024 của xã Mường Khoa, Bắc Yên với sự tham gia của 500 nghệ nhân, diễn viên quần chúng...

Ông Phạm Hồng Thu, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cho biết: Để bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật xòe Thái, ngành tiếp tục tham mưu với tỉnh chỉ đạo thực hiện rà soát, đánh giá tổng thể hiện trạng di sản; tổ chức các hội thi, hội diễn, liên hoan, giao lưu về “Nghệ thuật xòe Thái”; phát huy vai trò của các nghệ nhân dân gian và thành viên cộng đồng am hiểu xòe Thái để trao truyền, thực hành. Cùng với đó, mở các lớp tập huấn truyền dạy về dân ca, dân vũ, dân nhạc dân tộc nói chung, trong đó có xoè Thái; khuyến khích đội ngũ nghệ sĩ tăng cường nghiên cứu, sử dụng chất liệu dân ca, dân vũ, dân nhạc dân tộc trong sáng tác các tác phẩm nghệ thuật ca, múa, nhạc mới… nhằm phát huy, phát triển di sản văn hóa độc đáo các dân tộc trong các loại hình nghệ thuật hiện đại, đương đại.

“Nghệ thuật xòe Thái” - di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vẫn luôn có sức sống bền vững với thời gian, phát triển cùng với nghệ thuật đương đại. Vòng xòe đoàn kết, điệu xòe thương nhau sẽ vẫn theo cùng thời đại, làm giàu đẹp thêm đời sống văn hóa tinh thần của cộng đồng, là niềm tự hào của đồng bào dân tộc Thái và người dân Sơn La.