Theo phong tục truyền thống của người Việt Nam, vào ngày Tết Hàn thực (3/3 âm lịch hằng năm) các gia đình thường làm bánh trôi, bánh chay để dâng lên bàn thờ tổ tiên, bày tỏ lòng thành, tưởng nhớ ân đức của tổ tiên và cầu mong bình an.

Bánh trôi, bánh chay là món ăn truyền thống được làm vào ngày Tết Hàn thực.

Để làm ra những chiếc bánh trôi, bánh chay mềm, thơm, ngon, chuẩn vị, nguyên liệu cần phải có bột gạo nếp, dừa nạo, muối, vừng. Riêng phần nhân bánh, có thể dùng nhiều loại tùy theo khẩu vị như: đường phèn, đường trắng, đậu xanh...

Bột làm bánh không chỉ có màu trắng truyền thống mà được biếu tấu thành nhiều màu sắc với nguyên liệu tạo màu từ thiên nhiên

Nguyên liệu làm nhân bánh cũng rất phong phú

Là một phụ nữ khéo tay, đam mê nấu ăn, năm nào vào ngày Tết Hàn Thực, chị Quách Thị Quyên, tổ 5, phường Chiềng Lề (Thành phố) cũng cùng bạn bè, người thân tự tay làm bánh trôi, bánh chay để thắp hương gia tiên và cùng con cái ôn lại truyền thống của dân tộc. Chị Quyên chia sẻ: Để giữ chất lượng bánh ngon nhất, tôi lựa chọn bột gạo nếp nương ngâm đủ 4 giờ, sau đó đem xay mịn và dùng túi vải ép bột trong vòng 8 giờ đồng hồ. Làm như vậy bột có độ đàn hồi vừa phải, không rơi vụn, không dính tay. Muốn bánh thêm bắt mắt, tôi xay lá nếp, lá tím, cây dành dành hoặc nghệ, gấc để tạo màu, vừa ngon đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.

Những người trong gia đình cùng quây quần nhào bột, nặn bánh cũng thể hiện tinh thần đoàn kết, đùm bọc lẫn nhau.

Qua đôi bàn tay khéo léo, những viên bánh tròn đủ màu sắc xanh, đỏ, tím, vàng dần dần được xếp đầy, ngay ngắn trên khay. Khi nước sôi, từ từ cho bánh vào, đun với lửa nhỏ để chín đều. Khi bánh nổi lên bề mặt, chừng 15-20 giây vớt bánh ra, cho ngay vào thau nước lạnh đã chuẩn bị để bánh định hình và tránh dính nhau. Với bánh chay, chị Quyên thêm đường thốt nốt, đập dập gừng vào nước luộc bánh, dùng để chan lên ăn rất thơm ngon.

Chị Quyên cùng người thân chuẩn bị bánh để thắp hương ngày Tết Hàn thực

Bánh trôi và bánh chay thành phẩm

Vào ngày Tết Hàn thực các gia đình thường chuẩn bị bánh trôi, bánh chay để dâng lên bàn thờ tưởng nhớ tổ tiên.

Những ngày gần đây, bánh trôi, bánh chay nấu sẵn và nguyên liệu làm bánh được rao bán khá sôi động trên cả chợ truyền thống và mạng xã hội. Những hộp bánh được nấu chín có giá từ 10-20 nghìn đồng/hộp. Một bộ nguyên liệu đầy đủ bao gồm: Bột, nhân đường thốt nốt, nhân đậu xanh, vừng, dừa nạo... Người tiêu dùng chỉ việc nặn, tạo hình theo ý thích và luộc chín. Đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách, các cửa hàng phân loại thành nhiều bộ với giá cả khác nhau 60- 65 nghìn đồng với bột ngũ sắc, 30 nghìn đồng với bột gạo trắng.

Cơ sở kinh doanh dịch vụ cung cấp nguyên liệu và bánh trôi, chay nấu chín của chị Nguyễn Thị Anh, tổ 3, phường Tô Hiệu (Thành phố)

Đây là năm thứ 3, chị Nguyễn Thị Anh, tổ 3, phường Tô Hiệu (Thành phố), kinh doanh dịch vụ cung cấp bột, bánh trôi, bánh chay vào dịp Ngày 3/3 âm lịch. Chị cho biết: Trước đó 1 tuần, gia đình tôi đã rục rịch chuẩn bị hơn 1 tạ bột, cùng các loại: dừa, gừng, đậu xanh, lá tạo màu... để kịp phục vụ cho khách. Ngoài bày bán ở cửa hàng, tôi đăng hình ảnh, bài viết lên mạng xã hội để quảng cáo, giao hàng tận nhà cho những người có nhu cầu.

Cơ sở tiến hành luộc bánh để bán sẵn

Vào dịp này, các trường mầm non trên địa bàn Thành phố cũng tổ chức làm bánh trôi như một hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh và nhận được sự ủng hộ, tán thành của các bậc phụ huynh. Sau khi được cô giáo kể về sự tích bánh trôi, bánh chay, các em nhỏ được chia thành từng nhóm, các cô giáo tỉ mỉ giới thiệu về từng thành phần, hướng dẫn cách làm. Trẻ em hào hứng tham gia nặn những chiếc bánh nhỏ xinh. Tuy những chiếc bánh chưa được đều, tròn trịa, mịn màng nhưng đó chính là sản phẩm đầu tay của các em, giúp trẻ hiểu thêm về phong tục truyền thống và rèn luyện sự khéo léo, linh hoạt của đôi bàn tay.

Những "sản phẩm đầu tay" của các em nhỏ Trường mầm non Tư thục Bình Minh.

Với ý nghĩa hướng về tổ tiên, nguồn cội, hầu hết các gia đình đều nấu hoặc mua những đĩa chiếc bánh trôi, bánh chay dâng lên tổ tiên và cùng nhau thưởng thức, gắn kết tình cảm. Tuy nhiên, người tiêu dùng nên cẩn trọng, lựa chọn những cơ sở uy tín để bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm.

Thủy Tiên - Lam Giang