Người Thái đen ở Chiềng Sung có câu: “Cơm nếp, cá nướng, tương thúa ố” để chỉ những món chủ đạo trong mâm cơm của đồng bào nơi đây. Tương được làm từ hạt đậu nành, ủ lên men tự nhiên kéo dài từ 10 – 15 ngày. Tương bảo quản ngon nhất trong 6 tháng, càng để lâu, tương càng sánh đặc, màu nâu óng, dậy mùi thơm béo bùi của đậu quyện cùng vị mặn dịu nhẹ. Khác với tương bần vùng đồng bằng, tương thúa ố Chiềng Sung có hương men rừng thoảng nhẹ, tạo nên vị ngon riêng biệt. Người dân nơi đây thường dùng tương để chấm rau, ăn kèm xôi, hoặc tẩm ướp gia vị cá nướng, thịt trâu gác bếp. Trong ngày Tết hay ngày hội của bản, bát tương luôn là món không thể thiếu trên mâm cơm.

Trước đây, tương chỉ được làm để ăn trong gia đình hoặc làm quà tặng. Từ năm 2022, xã Chiềng Sung đã vận động thành lập HTX Nông nghiệp hữu cơ 86 để sản xuất tương theo hướng hàng hóa. Sản phẩm được chuẩn hóa quy trình, từ khâu chọn nguyên liệu, lên men đến đóng lọ, gắn nhãn mác truy xuất nguồn gốc. Kết quả, đầu năm 2025, "Tương thúa ố Chiềng Sung" được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao. Đây là bước ngoặt quan trọng, giúp đặc sản của đồng bào Thái có mặt tại nhiều hội chợ, siêu thị và dần khẳng định thương hiệu trên thị trường.

Chị Lò Thị Thanh, Giám đốc HTX, chia sẻ: HTX hiện có 10 thành viên, mỗi năm sản xuất từ 700 - 1.000 kg tương; sau khi trừ chi phí, tổng thu nhập đạt gần 100 triệu đồng. Từ khi có chứng nhận OCOP, sản phẩm tiêu thụ ổn định hơn, tạo việc làm cho 12 lao động thời vụ với thu nhập từ 100.000 - 150.000 đồng/ngày.

Không chỉ mang lại giá trị kinh tế, tương thúa ố còn là “sứ giả văn hóa” của người Thái ở Sơn La. Để có được một mẻ tương ngon, người làm phải nắm chắc bí quyết từ việc chọn giống đỗ tương nếp bản địa, là loại đậu tròn đều, chắc mẩy, không sâu mọt, ninh nhừ khoảng 10 - 12 giờ, khi đun chêm thêm nước và giữ đều lửa; đến cách ủ trong chum sành đặt nơi thoáng mát, rồi đảo đều định kỳ. Ông Quàng Văn Chơ, một hộ tham gia sản xuất, tâm sự: Ngày trước, gia đình tôi làm tương chỉ để nhà ăn, nay trở thành nghề. Chúng tôi vẫn giữ nguyên công thức truyền thống, tuyệt đối không dùng hóa chất. Làm tương vừa là kế sinh nhai, vừa để con cháu nhớ về phong vị quê hương.

Hiện nay, sản phẩm được đóng lọ với các dung tích 250 ml, 500 ml, có tem nhãn, mã QR truy xuất nguồn gốc. HTX đang mở rộng thị trường sang Hà Nội, Lào Cai, Điện Biên… và thử nghiệm qua các kênh bán hàng online.

Là khách hàng tin dùng sản phẩm tương thúa ố của HTX, chị Hoàng Ngọc Hà, phường Cửa Nam, Thành phố Hà Nội, chia sẻ: Được một người bạn giới thiệu, tôi mua sản phẩm “Tương thúa ố Chiềng Sung” về dùng thử. Ngay lần đầu thưởng thức, tôi đã thấy hương vị đậm đà, thơm nồng, hòa quyện cùng vị béo ngậy đặc trưng, rất hợp với khẩu vị của gia đình. Bao bì sản phẩm đẹp, bắt mắt, có tem nhãn và địa chỉ sản xuất rõ ràng. Đặc biệt, đây lại là sản phẩm OCOP được chứng nhận, nên tôi hoàn toàn yên tâm và nay đã trở thành khách hàng thường xuyên của HTX.

Phát huy sản phẩm đặc sản, xã Chiềng Sung định hướng kết hợp sản xuất tương với du lịch trải nghiệm. Du khách có thể đến tận nơi xem quy trình ủ tương, thưởng thức các món ăn truyền thống chấm cùng tương thúa ố. Xã đặt mục tiêu đến năm 2026, nâng hạng tương thúa ố lên OCOP 4 sao, đồng thời xây dựng vùng nguyên liệu đậu nành bản địa bền vững trên diện tích 20 ha, gắn với phát triển du lịch cộng đồng và tạo sinh kế cho người dân.

Giữa vô vàn đặc sản vùng miền, "Tương thúa ố Chiềng Sung" mang đến một hương vị khác biệt, giản dị mà tinh tế, dân dã mà đậm đà. Từ chén tương nhỏ nơi bếp lửa bản làng, nay sản phẩm đã bước ra thị trường, góp phần quảng bá văn hóa ẩm thực Sơn La đến bạn bè gần xa. 

Với sự đồng hành của chính quyền, nỗ lực của HTX và niềm tin từ người tiêu dùng, tin rằng tương thúa ố Chiềng Sung sẽ tiếp tục tỏa hương, trở thành sản phẩm thương hiệu đặc trưng của Sơn La.