Từ quyết định lịch sử...

Ngược dòng lịch sử, những năm 1970, trong bối cảnh Việt Nam còn bộn bề khó khăn, vừa tái thiết đất nước, vừa kháng chiến chống đế quốc xâm lược. Trong thời điểm ấy, Chủ tịch Cuba Fidel Castro đã ra quyết định mang tính lịch sử: Dành tặng Việt Nam hàng trăm con bò sữa thuần chủng chất lượng cao. Đây không chỉ là hành động viện trợ đơn thuần, mà là một biểu tượng của tinh thần quốc tế vô sản, lòng cảm thông sâu sắc của Cuba dành cho Việt Nam, trong khi chính Cuba cũng đang chịu cấm vận và khó khăn kinh tế, món quà này càng trở nên quý báu.

Mộc Châu là vùng đất đầu tiên của Việt Nam được Cuba chọn giúp đỡ. Những chú bò sữa giống cao sản Holstein Friesian vượt cả nửa vòng trái đất đến với cao nguyên Mộc Châu, mang theo một sứ mệnh cao cả là khôi phục đời sống nhân dân và mở đầu cho một chặng đường hợp tác lâu dài trong lĩnh vực nông nghiệp và dinh dưỡng, đánh dấu bước khởi đầu cho ngành chăn nuôi bò sữa, một lĩnh vực còn rất mới mẻ lúc bấy giờ.

Theo quốc lộ 6 về thị trấn Nông trường Mộc Châu cũ, nay là phường Vân Sơn, nơi đặt trại bò sữa do Cuba hỗ trợ năm nào, chúng tôi tìm gặp ông Lê Văn Hòa, ở tổ dân phố Hoa Đào, là một trong những người đầu tiên được cử sang Cuba đào tạo chuyên ngành chăn nuôi bò sữa từ năm 1966 - 1973; từng là thành viên Ban Kiến thiết khu bò sữa Mộc Châu, sau đó là Đội trưởng Đội chăn nuôi, Trưởng phòng kế hoạch, rồi Phó Giám đốc Nông trường Cờ đỏ. Ông Hòa kể lại: Tháng 10/1970, Cuba đã gửi 129 con bò sữa giống Hà Lan sang nuôi thử nghiệm tại nông trường. Sau hơn 4 năm, sự phát triển của đàn bò cùng sản lượng sữa đạt tiêu chuẩn đã khẳng định giống bò này hoàn toàn có thể phát triển tốt trên cao nguyên Mộc Châu. Đây chính là tiền đề quan trọng để Chính phủ Cuba đẩy nhanh việc xây dựng một trung tâm bò sữa quy mô lớn tại đây.

Tháng 12/1973, Ban Kiến thiết khu bò sữa Mộc Châu và Công ty Xây dựng Mộc Châu được thành lập. Những tháng đầu năm 1974, Chính phủ Cuba đã cử 200 kỹ sư, công nhân xây dựng cùng máy móc, vật liệu xây dựng sang giúp Mộc Châu chuẩn bị cơ sở vật chất, chuồng trại tiếp nhận đàn bò. Họ sát cánh cùng các kỹ sư, kiến trúc sư Việt Nam vừa tốt nghiệp từ Cuba trở về, bắt tay ngay vào công việc san ủi mặt bằng, xây dựng các chuồng trại bò, thiết kế phân lô thửa cho đồng cỏ các trang trại. Cũng trong thời gian này, Nông trường Mộc Châu vinh dự được đón Thủ tướng Phạm Văn Đồng lên thăm, kiểm tra việc chuẩn bị đón đàn bò sữa do Cuba tặng. Thủ tướng đã gặp mặt, nói chuyện và động viên cán bộ, công nhân xây dựng Cuba và Việt Nam nỗ lực khẩn trương hoàn thành mọi việc để sẵn sàng đón và chăm sóc đàn bò sữa Cuba.

Tháng 6/1974, trại bò đầu tiên bắt đầu khởi công xây dựng. Các trại đều được trang bị hệ thống vắt sữa bằng máy của Italia, riêng trại số 9 lắp đặt hệ thống vắt sữa tự động của Thụy Điển, công nghệ tiên tiến nhất thời bấy giờ. Chỉ sau 2 năm xây dựng, đến cuối năm 1976, các cán bộ nước bạn đã hoàn thành và bàn giao 10 trại bò, bê, đánh số thứ tự từ 1-10 và 1 bệnh viện bò theo công nghệ chăn nuôi hiện đại, với 20.000 m2 chuồng trại kiên cố, gần 1.000 ha đồng cỏ được chia theo lô.

Tháng 5/1975, những con bò sữa giống đầu tiên đã được nước bạn chuyển đến Mộc Châu. Đến cuối năm năm 1976, nước bạn đã tiếp tục cung cấp những con bò sữa giống đợt 2. Tổng cộng sau 2 đợt, Chính phủ Cu Ba đã cung cấp 884 con bò sữa giống Holstein Friesian cho Mộc Châu. Đây chính là nguồn gen gốc quý giá của đàn bò Mộc Châu Milk hiện nay.

Ông Hòa chia sẻ thêm: Qua hơn 7 năm đào tạo, tôi được các kỹ sư Cuba dạy những kiến thức khoa học, kỹ thuật tiên tiến về chăn nuôi để áp dụng ngay vào việc quản lý, phát triển đàn bò sữa ở nông trường Mộc Châu. Dù thời kỳ này, điều kiện sinh hoạt ở nông trường còn hết sức thiếu thốn, cộng với khí hậu khắc nghiệt về mùa đông nhưng các chuyên gia của bạn luôn khắc phục khó khăn, trách nhiệm cao nhất hỗ trợ chúng ta, đặc biệt trong việc thiết kế lô đồng cỏ các trại bò; xây dựng chuồng trại đạt tiêu chuẩn. Lúc bấy giờ, 100% sắt, thép, máy móc xây dựng đều do Cuba mang sang, tiến độ triển khai được thực hiện cả ngày lẫn đêm, phấn đấu đưa các trại bò đi vào hoạt động sớm nhất.

Thời gian đầu, do chưa quen khí hậu, thổ nhưỡng, lại thêm đồng cỏ nhiều ve, vắt, một số con bò đã mắc bệnh ký sinh trùng đường máu. Để khắc phục, cán bộ kỹ thuật Nông trường Mộc Châu cùng chuyên gia thú y Cuba nghiên cứu và quyết định thay đổi phương pháp chăn nuôi. Ông Bùi Quang Nho, tiểu khu 84, nguyên cán bộ kỹ thuật Nông trường Mộc Châu, cũng được đào tạo chuyên ngành chăn nuôi bò sữa tại Cuba, chia sẻ: Khi về Việt Nam, phía bạn Cuba có hỗ trợ thêm cỏ khô và một số thức ăn vi lượng cung cấp cho bò để bò tập làm quen với thức ăn và khí hậu nước ta. Đối với những con bò đã mắc bệnh, các chuyên gia của Cuba đã chuyển giao kỹ thuật nuôi nhốt tại chuồng thay bằng chăn thả tự nhiên để hạn chế nguồn lây bệnh. Nhờ vậy, đàn bò phát triển khỏe mạnh, tăng đàn nhanh, cho sữa nhiều. Đầu năm 1980, Cuba tiếp tục viện trợ 4 máy vắt sữa cho nông trường, góp phần đưa máy móc vào công đoạn vắt sữa bò.

Đối với nhiều người dân ở Mộc Châu từng được nhận bò hỗ trợ từ Cuba, ký ức ngỡ ngàng khi lần đầu tiên nhìn thấy những con bò “ngoại quốc” to lớn cũng vẫn còn nguyên vẹn. Ông Nguyễn Thế Sanh, tổ dân phố Hoa Đào, phường Vân Sơn, nhớ lại: Được hỗ trợ giống bò từ Cuba khỏe mạnh và xây dựng chuồng trại kiên cố, đạt chuẩn, bà con nông trường đăng ký tham gia mỗi hộ nuôi 20 con. Trong quá trình nuôi, được hỗ trợ cách chăm sóc, tiêm phòng, theo dõi sinh trưởng mà giống bò này phát triển vượt trội so với nơi khác, cho sản lượng sữa tăng dần qua các năm. Cùng với đó, có đàn bò sữa, điện, nước và đường bê tông cũng theo về Mộc Châu. Mọi người đều được hưởng thành quả từ dòng sữa của đàn bò đặc biệt ấy. Không chỉ gia đình tôi, mà những trại bò sữa do Cuba tặng của nhiều hộ khác, đến nay vẫn được giữ gìn, phục vụ phát triển chăn nuôi của nhiều thế hệ.

... đến "thủ phủ bò sữa" hôm nay

Từ những con bò ban đầu được Cuba hỗ trợ, đàn bò sữa Mộc Châu phát triển nhanh chóng. Đến cuối năm 1982, tổng đàn bò của Nông trường Mộc Châu đã lên tới 3.000 con; sản lượng sữa đạt 3.200 tấn/năm, năng suất bình quân đạt 13,5 lít/con/ngày. Nông trường Mộc Châu không chỉ chăn nuôi được đàn bò sữa tốt mà còn nhân giống hiệu quả, cung cấp giống bò sữa cho các tỉnh Lâm Đồng, Đồng Nai; trở thành đơn vị tiêu biểu ở Tây Bắc để các nông trường khác học tập và sau đó trở thành “thủ phủ” bò sữa; nơi đặt nền móng cho sự hình thành và phát triển của Công ty CP Giống bò sữa Mộc Châu (Mộc Châu Milk).

Đến nay, Mộc Châu Milk đã có đàn bò gần 27.000 con (bao gồm giống gốc Cuba và các giống bò cao sản từ Úc, Mỹ). Đàn bò được nuôi tại 460 hộ ở 9 đơn vị chăn nuôi và trung tâm giống với quy mô bình quân 50 con/hộ, sản xuất 85.000 - 90.000 tấn sữa/năm.

Luôn đồng hành cùng người nông dân, từ nhiều năm qua, Mộc Châu Milk đã liên kết với các hộ nông dân, vừa chuyển giao công nghệ chăn nuôi hiện đại, vừa thành lập quỹ bảo hiểm giá sữa, bảo hiểm vật nuôi, bao tiêu đầu ra cho sữa đạt chất lượng, giúp người nông dân yên tâm sản xuất. Bên cạnh đó, Công ty còn đầu tư hàng trăm tỷ đồng xây dựng nhà máy sản xuất, trung tâm giống, nhà máy sản xuất thức ăn chăn nuôi TMR hiện đại đầu tiên ở Việt Nam..., nhằm đảm bảo nguồn cung cấp nguyên liệu chất lượng cao.

Đối với hệ thống chăn nuôi nông hộ, toàn bộ hệ thống thú y, thụ tinh nhân tạo và quản lý con giống, thức ăn chăn nuôi được Công ty trực tiếp hướng dẫn thực hiện. 100% số hộ chăn nuôi có máy vắt sữa, máy tắm cho bò, máy cắt cỏ, thái băm thức ăn xanh. Tất cả các hộ áp dụng quy trình chăn nuôi theo tiêu chuẩn VietGAP. Từ đàn bò giống của Cuba nuôi tại Mộc Châu Milk đã cung cấp con giống cho mọi vùng chăn nuôi bò sữa, góp phần quan trọng vào chương trình phát triển chăn nuôi bò sữa quốc gia.

Ông Phạm Hải Nam, Tổng Giám đốc Mộc Châu Milk, chia sẻ: Chúng tôi luôn trân trọng sự hỗ trợ quý báu của Chính phủ Cuba, đã đặt nền tảng cho sự phát triển của Công ty hôm nay. Mộc Châu Milk kế thừa di sản ấy để phát triển chăn nuôi bền vững, ứng dụng công nghệ cao, xây dựng Tổ hợp “Thiên đường sữa Mộc Châu”, mở rộng quy mô, nâng cao năng suất, chất lượng. Đồng thời, đầu tư hệ thống chế biến hiện đại, đa dạng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu. Tình hữu nghị Việt Nam - Cuba là động lực tinh thần để Mộc Châu Milk tiếp tục vươn xa.

Mộc Châu Milk trở thành đơn vị thành viên của Vinamilk với chuỗi sản xuất khép kín theo phương thức liên kết “4 nhà” và đang sở hữu đàn bò có năng suất, sản lượng sữa đứng đầu trong ngành, trung bình khoảng 27 lít sữa/con/ngày. Sữa được vắt bằng hệ thống tự động và được kiểm tra sơ bộ trên 10 tiêu chí chất lượng trước khi thu mua, sau đó chuyển về nhà máy. Sản phẩm sữa của Công ty được sản xuất trên dây chuyền hiện đại khép kín của Thụy Điển theo tiêu chuẩn châu Âu, đảm bảo giữ trọn dinh dưỡng tự nhiên và 100% tươi sạch với công suất lên tới 100.000 hộp/giờ.

Sản phẩm sữa của Mộc Châu Milk ngày càng phong phú, như sữa tươi thanh trùng, sữa tươi tiệt trùng, sữa chua uống, sữa chua ăn các loại và các sản phẩm từ sữa khác như bơ, phô mai, váng sữa, bánh sữa... Các sản phẩm có mặt tại hầu khắp các tỉnh, thành phố trong cả nước, được đông đảo người tiêu dùng tin tưởng lựa chọn.

Với những định hướng phát triển lâu dài, Mộc Châu Milk đang quyết tâm đưa cao nguyên Mộc Châu thành vùng nguyên liệu sữa tươi chuẩn quốc tế; tiếp tục mang đến cho người tiêu dùng những sản phẩm chất lượng cao từ “Thiên đường sữa Mộc Châu”.

Từ món quà đặc biệt do Cuba gửi tặng, cùng sự chuyển giao kỹ thuật và đào tạo nhân lực, đã giúp Việt Nam chọn lọc, lai tạo, khai thác, nuôi dưỡng và phát triển đàn bò sữa Mộc Châu hôm nay. Ước mơ về “Thiên đường sữa” nơi cao nguyên Mộc Châu đang dần trở thành hiện thực. Người dân Sơn La nói chung, cao nguyên Mộc Châu nói riêng vẫn vẹn nguyên ký ức về sự giúp đỡ chí nghĩa, chí tình của Cuba trong những năm đầu tái thiết, xây dựng đất nước, quê hương.