Nghệ thuật xòe Thái thuộc loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian, có từ lâu đời và đã trở thành nếp sinh hoạt văn hóa tinh thần không thể thiếu của đồng bào Thái. Khi tiếng chiêng, tiếng trống vang lên, người dân hân hoan tay nắm tay nối thành vòng xòe, cùng đưa những bước chân nhịp nhàng hòa mình trong không khí náo nức, rộn ràng. Vòng xòe trở thành sợi dây kết nối cộng đồng, thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc.

Nghệ thuật xòe được đồng bào dân tộc Thái Thành phố bảo tồn khá nguyên vẹn, gồm 6 điệu xòe: Điệu cầm tay nhau (khắm khen); điệu tung khăn (nhôm khăn); điệu tiến lùi (đổn hôn); điệu phá xí (bổ bốn); điệu nâng khăn mời rượu (khắm khăn mơi lảu) và điệu đi vòng tròn vỗ tay (ỏm lọm tốp mư).

Trong đó, điệu cầm tay nhau là động tác cơ bản đầu tiên, trong điệu này, đội hình xếp vòng tròn, mọi người nắm tay nhau, chân phải bước tiến một bước, chân trái bước theo sát vào chân phải, đồng thời nắm tay nhau đưa lên cao ngang đầu theo nhịp trống.

Còn điệu tung khăn, khi tay tung cao theo nhịp bước chân thì đồng thời hai tay cầm hai đầu khăn tung lên cao theo nhịp trống xòe. Với điệu xòe bước tiến lùi, trong vòng tròn, cứ một người bước tiến, một người sát cạnh bước lùi, động tác tay cầm khăn tung cao và ký chân theo nhịp trống.

Điệu xòe bổ bốn gồm từng tốp 4 người thể hiện các động tác xòe tay đan rồi lần lượt tách ra, biểu hiện tình cảm của mỗi cá nhân trong cộng đồng, dù có đi nơi đâu cũng không quên được nguồn cội.

Hay điệu đi vòng tròn vỗ tay, mọi người đi vòng tròn, chân bước tiến đều, tay vung theo nhịp bước chân, mỗi khi kết thúc một nhịp thì dừng chân nhún theo nhịp và đưa tay lên cao ngang đầu vỗ tay...

Bà Lù Thị Đoàn, Trưởng phòng Văn hóa và Thông tin Thành phố, cho biết: Mỗi điệu xòe mang đặc sắc riêng, nhưng tựu chung phản ánh đời sống, tâm tư, tình cảm, nguyện vọng của bà con dân tộc Thái. Hiện nay, Thành phố đang phổ cập các điệu xòe đến cán bộ, đảng viên, nhân dân các dân tộc địa phương, phục vụ sinh hoạt cộng đồng và giao lưu văn hóa. Đến nay, Thành phố đã thành lập hơn 20 câu lạc bộ văn hóa các dân tộc, gần 20 câu lạc bộ xòe Thái tại các xã, phường.

Câu lạc bộ xòe Thái bản Nẹ Tở, xã Hua La mới thành lập trong tháng 9/2023, với 60 thành viên đều là hạt nhân văn nghệ của bản. Giữ gìn, phát huy bản sắc dân tộc, định kỳ một quý ít nhất một lần, các thành viên tập trung về nhà văn hóa bản để họp và cùng nhau luyện tập.

Chị Hà Thị Sươi, thành viên câu lạc bộ xòe Thái bản Nẹ Tở, chia sẻ: Thành viên CLB đa dạng lứa tuổi từ người cao tuổi, trẻ tuổi, có cả nam và nữ, chủ yếu làm nông nghiệp, nên CLB thống nhất tổ chức khung thời gian luyện tập chủ yếu vào buổi tối để mọi người tham gia đầy đủ. Ngoài lưu giữ, truyền dạy các điệu xòe cổ, CLB tiếp tục nghiên cứu, sáng tạo ra những điệu xòe sáng tạo hấp dẫn. Hiện nay, CLB tuyên truyền, vận động kết nạp thêm những hội viên mới, nhất là những người trẻ tuổi, đảm bảo sự kế thừa. 

Còn tại phường Chiềng Sinh, đều đặn mỗi tuần một lần, thành viên CLB văn hóa dân tộc Thái bản Phung tập trung tại nhà văn hóa cộng đồng cùng nhau tập luyện các điệu múa dân tộc Thái. Thành viên đến đây với tinh thần tự nguyện, người già nhất đã 68 tuổi, người trẻ nhất 8 tuổi đều say mê múa xòe. Ông Cà Văn Phơn, Chủ nhiệm CLB, chia sẻ: Nếu bây giờ không gìn giữ, truyền dạy cho thế hệ trẻ thì các điệu múa, điệu xòe của dân tộc Thái sẽ bị mai một. Vì vậy, thành viên CLB luôn chủ động, tích cực tìm hiểu, sưu tầm các bài múa cổ. Riêng với điệu xòe Thái, CLB đã sưu tầm, phục dựng 4/6 điệu xòe cổ.

Bà Vương Thanh Hải, Nghệ sĩ ưu tú, nguyên Giám đốc Nhà hát ca múa nhạc tỉnh, chia sẻ: “Không xòe không vui, không xòe cây lúa không trổ bông, không xòe cây ngô không ra bắp, không xòe trai gái không thành đôi”, đồng bào Thái có câu ca như vậy để nói lên ý nghĩa của điệu xòe trong đời sống sinh hoạt. Ít cuộc vui nào, ngày hội nào của người Thái lại vắng bóng điệu xòe. Bảo tồn, phát triển dân ca, dân vũ, trong đó có các điệu xòe Thái cổ bằng việc thành lập các CLB xòe Thái tại các tổ, bản mà Thành phố đang triển khai là rất thiết thực và hiệu quả, cần tiếp tục phát huy.

Múa xòe không chỉ dùng trong sinh hoạt cộng đồng để biểu cảm, kết giao bạn bè, còn diễn đạt các ý tưởng của cội nguồn tâm linh và mang bản sắc độc đáo từ nghi thức nghệ thuật đến trang phục. Bên cạnh đó, múa xòe còn được coi là một sản phẩm du lịch đặc sắc đối với mỗi du khách khi đến Sơn La. Ngoài biểu diễn trong đời sống sinh hoạt cộng đồng, thành phố Sơn La đã khuyến khích phát triển loại hình nghệ thuật này thông qua việc tổ chức các hoạt động lễ hội gắn với nghệ thuật xòe Thái.

Lưu giữ, bảo tồn di sản nghệ thuật xòe Thái, thành phố Sơn La tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền, quảng bá với nhiều hình thức, trên các phương tiện thông tin đại chúng, mạng xã hội, qua các hội thi, hội diễn và tổ chức các hoạt động giao lưu, biểu diễn giữa các CLB xòe Thái các xã, phường và giữa các CLB xòe Thái của Thành phố với các địa phương trong và ngoài tỉnh.