Với những giá trị lịch sử to lớn, ngày 31/12/2014, Nhà tù Sơn La được Thủ tướng Chính phủ công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt. Cùng với công tác bảo vệ cảnh quan, những năm qua, Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La luôn còn được quan tâm đầu tư tu bổ, tôn tạo và bảo tồn nguyên vẹn các giá trị kiến trúc, hiện vật gắn liền với di tích lịch sử. Hiện nay, nhiều hạng mục của công trình vẫn còn giữ được nguyên hiện trạng, thường xuyên được tôn tạo tránh tình trạng xuống cấp, các khu vực của trại giam lớn đã được sửa chữa, khu trưng bày hiện vật được sắp xếp bài bản, trang trọng... Điểm nhấn của di tích là cây đào Tô Hiệu, biểu tượng bất khuất của người chiến sĩ cộng sản được chăm sóc đặc biệt, luôn xanh tốt quanh năm. Bên cạnh đó, các hạng mục phụ trợ đều được quan tâm với bãi đỗ xe rộng rãi, khang trang, thiết lập bảng nội quy và sơ đồ tham quan di tích, những năm gần đây còn bổ sung thêm khu bán quà lưu niệm, sản phẩm OCOP Sơn La. 

Công tác bảo vệ cảnh quan và môi trường luôn được Bảo tàng và Thư viện tỉnh Sơn La coi là nhiệm vụ trọng tâm, góp phần gìn giữ giá trị lịch sử và tạo nên hình ảnh khu di tích xanh mát, hấp dẫn, thân thiện với du khách. Ông Phạm Văn Tuấn, Phó Giám đốc Bảo tàng và Thư viện tỉnh, cho biết: Những năm qua, đơn vị đã phối hợp tốt với Công ty Cổ phần Dịch vụ Môi trường Đô thị trong việc chăm sóc cây xanh, vệ sinh môi trường, bảo vệ cảnh quan khu di tích. Đặc biệt là có giải pháp bảo vệ những cây xanh có tuổi đời lâu năm, đồng thời trồng mới, thay thế những cây già cỗi để tạo không gian xanh mát cho khu di tích. Mục tiêu là để mỗi du khách đến đây không chỉ để tưởng niệm, tri ân mà còn được cảm nhận rõ nét môi trường di tích sáng, xanh, sạch, đẹp.

Bảo tàng và Thư viện tỉnh luôn chú trọng chỉnh trang cảnh quan; nâng cấp biển chỉ dẫn, mở rộng đường đi nội khu, chăm sóc cây xanh, đảm bảo khuôn viên luôn sạch đẹp, trang nghiêm. Hiện trong khu di tích còn giữ được nhiều cây cổ thụ được chăm sóc cẩn thận, vừa tạo bóng mát mát, vừa hòa quyện với kiến trúc hơn trăm năm tuổi, mang đến không gian trầm mặc, thiêng liêng cho du khách trải nghiệm.

Chị Cầm Thị May, thuyết minh viên Bảo tàng và Thư viện tỉnh, chia sẻ: Là người trực tiếp tiếp xúc và hướng dẫn du khách tham quan di tích, ngoài làm nhiệm vụ thuyết minh, chúng tôi còn tuyên truyền đến du khách việc giữ gìn vệ sinh chung, bảo vệ hiện vật, cây xanh. Bên cạnh đó, các cán bộ, viên chức của đơn vị cũng thường xuyên tổ chức dọn dẹp vệ sinh, trồng hoa, cây xanh trong khuôn viên di tích.

Hiện nay, Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La đang được quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi và phát huy giá trị theo Quyết định 687/QĐ-TTg ngày 5/6/2019 của Thủ tướng Chính phủ. Phạm vi quy hoạch 32,3 ha, trong đó 7,8 ha là khu vực bảo vệ Di tích Nhà tù Sơn La và 24,5 ha là khu vực nghiên cứu mở rộng, gồm các điểm: Di tích lịch sử đề nghị bổ sung và cảnh quan thiên nhiên khu vực vùng đệm xung quanh đồi Khau Cả, thung lũng Gốc Ổi liên quan tới Di tích. Quy hoạch đã xác định rõ khu vực hạn chế và kiểm soát các xây dựng nhằm bảo vệ hệ sinh thái và cảnh quan tự nhiên của đồi Khau Cả, gắn với bảo tồn di tích với phát triển không gian xanh, không gian văn hóa, lịch sử, kết nối hài hòa giữa di tích Nhà tù Sơn La với các di tích trong khu vực vùng đệm và Quảng trường Tây Bắc. Đây là bước đi quan trọng, vừa bảo tồn di tích gốc, vừa góp phần bảo vệ môi trường sinh thái, thúc đẩy phát triển du lịch và kinh tế - xã hội địa phương.

Ông Phạm Hồng Thu, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, cho biết: Sở đang tiếp tục nghiên cứu, có các tham mưu cụ thể nhằm thực hiện việc đề nghị điều chỉnh tổng thể quy hoạch theo Quyết định 687/QĐ-TTg ngày 5/6/2019 của Thủ tướng Chính phủ phù hợp với điều kiện thực tế cũng như các quy định mới được ban hành. Mục đích nhằm bảo tồn nguyên vẹn khu di tích, giúp phát huy giá trị các di tích lịch sử quanh khu vực đồi Khau Cả, nhất là Di tích quốc gia đặc biệt Nhà tù Sơn La. 

Giữ gìn cảnh quan xanh trên đồi Khau Cả không chỉ là hành động bảo vệ môi trường, hệ sinh thái, mà còn là biểu hiện của lòng tri ân, trách nhiệm của thế hệ hôm nay với cha anh đi trước. Mỗi tán cây, mỗi con đường, mỗi viên gạch rêu phong nơi đây đều kể lại câu chuyện về một thời đấu tranh kiên cường của các chiến sĩ cộng sản. Bảo vệ không gian xanh đồi Khau Cả trở thành “Công viên lịch sử – văn hóa”, góp phần phát huy tối đa giá trị của Di tích lịch sử đặc biệt Nhà tù Sơn La, lan tỏa niềm tự hào về truyền thống cách mạng đến với các thế hệ hôm nay và mai sau.