Người Kháng ở Chiềng Ơn (Quỳnh Nhai), hiện có gần 400 hộ dân, chiếm hơn 53% dân số trong toàn xã. Mặc dù, giờ đây cuộc sống đã ít nhiều thay đổi nhưng nhiều bản sắc văn hóa và phong tục ngày Tết của người dân nơi đây vẫn được bảo tồn, gìn giữ. Đặc biệt, mâm cơm ngày Tết Nguyên đán dịp quan trọng nhất trong năm, người Kháng chuẩn bị nhiều món ăn truyền thống với mong muốn, có được một năm mới vui vẻ, may mắn, gia đình hạnh phúc.

Ngày Tết, bà con dân tộc Kháng cùng quây quần bên mâm cơm, chúc nhau một năm mới may mắn.

Theo lời giới thiệu của UBND xã Chiềng Ơn, chúng tôi đến gặp ông Hoàng Văn Hay (bản Hát Củ) là người cao tuổi nhất bản cũng như am hiểu về nét văn hóa của người Kháng, ông Hay chia sẻ: Người Kháng chỉ ăn Tết chung với Tết Nguyên đán của cả nước và đã thành truyền thống, trong ngày Tết cổ truyền, mỗi gia đình người Kháng đều phải mổ một con lợn và một con gà dù to hay nhỏ để cúng tổ tiên. Tùy theo từng dòng họ mà mâm cơm dâng lên tổ tiên ngày 30 Tết cũng có những hình thức khác nhau, nhưng không thể thiếu thủ lợn hoặc gà trống.

Tô điểm trên mâm cỗ ngày Tết của người Kháng còn có đầy đủ các món ngon truyền thống và chỉ có người Kháng mới có. Độc đáo nhất là món lá đu đủ nướng (ná húng ợp hịp) người Kháng lấy lá đu đủ về giã nhuyễn, vắt hết nước cho khỏi đắng tiếp đó cho các gia vị như lá gừng, sả, ớt, muối vào băm trộn lẫn, rồi lấy lá đu đủ gói lại bằng nửa bàn tay, kẹp vào vỉ tre, nướng trên than hồng. Hay như không thể thiếu trên mâm cỗ của người Kháng ngày Tết, đó là món da dê nướng trộn hoa chuối (nưng bẻ quá đúa), khi chế biến món này, nướng da dê lên rồi thái nhỏ trộn với hoa chuối hoặc quả núc nác (nếu không có thì cho nậm pịa), rồi trộn đều gia vị lá chanh, ớt, muối vào.

Ngoài hai món ăn không thể thiếu trên, người Kháng cũng nấu các món khác giống như người Thái, gồm có thịt trâu luộc (nhửa tỏm), thịt gà luộc, cá trắm gỏi, cơm nếp trắng (mả rum), các món canh rau cải, canh măng khô (chủ yếu dùng măng tre, măng mương) được người dân ở đây đi hái trong rừng về phơi từ trước Tết. Người Kháng thường gói nhiều bánh chưng (mả miệt) trong ngày Tết, bánh được gói bằng gạo nếp, nhân thịt lợn với đỗ, gói bằng lá dong, cách gói giống như bánh chưng dài, bánh tét của người Kinh, bánh thường được gói trước 29 Tết, để ngày 30 Tết dâng lên tổ tiên, đây cũng là món quà đầu năm, ông bà mừng tuổi cho con cháu. Hầu hết các món ăn truyền thống trên mâm cơm của người Kháng đều lấy nguyên liệu từ trong rừng, vườn, nương rẫy, nhờ đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ Kháng mà các món được chế biến thành món ăn đặc sản với các hương vị nguyên liệu rất đặc trưng.

Trong mâm cơm ngày Tết của người Kháng không thể thiếu chum rượu cần (hả háy). Nếu gia chủ làm Tết vào ngày nào thì mời bà con trong bản tới dự và ăn Tết cùng gia đình, mọi người cùng nhau ăn, uống rượu cần, múa hát, chúc tụng nhau những điều tốt lành. Đây cũng là dịp gia chủ cảm ơn bà con lối xóm trong một năm đã giúp đỡ gia đình. Thời gian ăn Tết của người Kháng chỉ kéo dài đến mồng 5 Tết, rồi đến ngày rằm tháng giêng lại tổ chức nữa là hết Tết, sau đó người Kháng lại tất bật chuẩn bị cho công việc đồng áng và nương rẫy.

Với người Kháng, từ xưa đến nay, Tết Nguyên đán không chỉ là dịp để mặc đẹp, thưởng thức các món ăn ngon, mà ngày Tết còn để gắn kết các thành viên trong mỗi gia đình, dòng tộc và cả cộng đồng làng bản, mọi người sẽ gần nhau hơn qua mâm cơm ngày Tết, qua câu hát giao duyên và lời chúc tụng vui vẻ với ước nguyện về một năm mới nhiều may mắn, sum vầy.