Những chuyến xe đầu tiên di chuyển dân bản Nôm, xã Mường Trai

đến TĐC bản Phiêng Bủng, xã Mường Bú (Mường La).             Ảnh: Tư Liệu 

Trở lại Ban Quản lý Dự án di dân TĐC tỉnh những ngày tháng 9, đúng dịp kỷ niệm 40 năm Ngày thành lập, chúng tôi có dịp gặp gỡ, tâm sự với những người làm công tác di dân. Anh Đinh Văn Thoát, Phó trưởng Ban dẫn chúng tôi thăm phòng truyền thống của Ban. Tuy nhỏ gọn trong 3 gian trưng bày, nhưng những Huân chương, Bằng khen, hình ảnh được sắp xếp trình tự theo thời gian đã gợi lại một hành trình di dân tái định cư của suốt 40 năm của Ban công tác sông Đà trước đây và Ban Quản lý Dự án di dân tái định cư thuỷ điện Sơn La hôm nay. Anh cho biết: Ngày 17 tháng 9 năm 1976, Ban công tác sông Đà tỉnh được thành lập, khi đó có 37 cán bộ, viên chức, chủ yếu là cán bộ trung cấp và công nhân kỹ thuật được điều động từ các sở, ngành sang. 40 năm qua đã có 14 đồng chí làm trưởng ban. Nếu thống kê đội ngũ những người tham gia làm công tác di dân tái định cư ở tỉnh, các huyện, thành phố và lực lượng tăng cường của tỉnh con số có đến hàng nghìn người. Và trong số đó có nhiều đồng chí đã trưởng thành từ Ban quản lý, giữ cương vị lãnh đạo của tỉnh và Trung ương.

Lật lại cuốn đặc san Kỷ niệm 25 năm thành lập Ban công tác sông Đà, tôi thực sự xúc động với những dòng hồi ký của những người làm công tác di dân giải phóng vùng hồ thủy điện Hòa Bình những năm 70-80 của thế kỷ trước với biết bao những kỷ niệm. Bác Lê Xuân Viên, nguyên Trưởng Ban đã ghi lại trong bài Ký ức Sông Đà “Anh chị em khi đó đi bộ tháng qua tháng, năm qua năm, văn bản viết tay kê trên đầu gối... Hàng ngày, anh em phải thường xuyên ngửa cổ nhìn lên mốc 120m và so với nơi dân đang sinh sống để đo, đếm tính toán từng ngôi nhà, mảnh vườn, thửa ruộng, ngôi mộ, cây cầu, con đường...”.

Và trong những ngày này, chúng tôi có dịp trở lại các huyện trọng điểm của tỉnh thực hiện di dân tái định cư thủy điện Sơn La: Mường La, Thuận Châu, Quỳnh Nhai. Anh Phan Văn Chính là một trong những cán bộ Ban Quản lý dự án di dân tái định cư huyện Mường La lâu năm nhất đã dành cho chúng tôi những dòng chia sẻ đầy kỷ niệm. Anh tâm sự: Nhớ nhất là chiến dịch 60 ngày đêm di chuyển dân dưới cốt ngập 140 diễn ra từ 5/10/2005 đến 5/12/2005, cả huyện như công trường, xe vận chuyển dân rầm rập suốt ngày. Giao thông đi lại khó khăn, khối lượng công việc nhiều và trong suốt quá trình triển khai thực hiện luôn bị áp lực bởi tiến độ di chuyển dân, tiến độ chi trả bồi thường, hỗ trợ, tiến độ xây dựng các dự án thành phần, tiến độ thu hồi đất, giao đất cho các điểm TĐC...  Số cán bộ công tác tại Ban nếu tính tổng cộng có hơn 200 đồng chí. Năm 2010, huyện Mường La hoàn thành di chuyển 3.527 hộ tái định cư với hơn 16.000 nhân khẩu, đáp ứng tiến độ giải phóng mặt bằng công trường và giải phóng lòng hồ.

Về với huyện Quỳnh Nhai, từ tháp truyền hình nhìn xuống, một bên là thị trấn Phiêng Lanh khang trang, bên kia là vùng lòng hồ rộng mênh mông. Anh Đinh Xuân Mến, Trưởng Ban quản lý di dân huyện Quỳnh Nhai, nói với chúng tôi: Giờ nhìn lại khó có thể tưởng tượng đã được hoàn thành một khối lượng công việc lớn như thế. Quỳnh Nhai chiếm 2/3 khối lượng công tác di dân trong toàn tỉnh, với tổng số 8.435 hộ, trên 36.000 nhân khẩu thuộc 9 xã, 99 bản và phải di chuyển toàn bộ trung tâm hành chính huyện đến địa điểm mới. Đến nay, hệ thống cơ sở hạ tầng được quy hoạch và xây dựng đồng bộ, các hộ dân đã cơ bản được giao đủ đất, được tập huấn và hướng dẫn sản xuất, đời sống từng bước ổn định.

Đến với huyện Thuận Châu, cùng nhắc lại ngày cao điểm di chuyển dân lên trên cốt ngập 140m ở Liệp Tè. Ngày đó chúng tôi tham gia đoàn cán bộ tăng cường của tỉnh làm công tác tuyên truyền. Nắng nóng như đổ lửa, cả vùng sông nước hầm hập khí thế, thuyền phà, máy xúc máy ủi làm đường công vụ, san nền nhà để di chuyển dân. Cả huyện, xã, bản, từ Liệp Tè, Mường Khiêng, Chiềng Ngàm, Phỏng Lái, Bon Phặng, đến Tông Lạnh, Bó Mười, Nong Lay, Tông Cọ... đều vào cuộc. Cán bộ Ban quản lý di dân TĐC huyện dàn ra khắp cả huyện, vừa lo tổ chức đón dân, dựng nhà, lo an ninh trật tự. Việc quy hoạch 11 khu, 36 điểm, bố trí gần 1.500 hộ dân tái định cư được sắp xếp nhịp nhàng từ đầu đi cho đến điểm đón đều chu đáo, an toàn, góp phần cho công cuộc di dân lịch sử.

40 năm - một chặng đường dài với hai cuộc di dân lớn nhất trong lịch sử. Thành công của công cuộc di chuyển an toàn 5.200 hộ, 32.300 nhân khẩu của vùng hồ thủy điện Hòa Bình; trên 13.200 hộ, chục vạn nhân khẩu của Dự án thủy điện Sơn La được coi như một huyền thoại. Thành quả này chính là sự nỗ lực đoàn kết, quyết tâm của toàn Đảng bộ, của cả hệ thống chính trị và sự đồng lòng của hàng vạn đồng bào các dân tộc trong tỉnh; trong đó có biết bao mồ hôi, công sức của lớp lớp các thế hệ những người làm công tác di dân tái định cư trên dòng sông Đà.