Hồ Tiền Phong nằm gần quốc lộ 6, cách sân bay Nà Sản 2 km về hướng Hà Nội. Hồ được hình thành bởi một con đập đổ bê tông dài 120 m, cao 23 m, diện tích mặt nước hồ trên 70 ha. Đây là nơi nuôi thủy sản, cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất cho nhân dân trong khu vực. Trên chiếc thuyền máy đi quanh mặt hồ, ngoài phóng viên còn có Ban Giám đốc và thành viên HTX Thương binh 27/7 thị trấn Hát Lót (Mai Sơn). Trong suốt hành trình, bà Bùi Thị Xuân, thành viên HTX  lúc tự hào về vẻ đẹp “sơn thủy hữu tình” của khu vực hồ, lúc xót xa chỉ cho phóng viên những diện tích hồ bị người dân lấn chiếm. Bà Xuân nói: Từ năm 2001, gia đình tôi nhận thầu hồ để nuôi cá, vì vậy tôi biết rất rõ ranh giới của hồ. Đến tháng 5 năm 2017, gia đình nhượng lại việc thầu hồ Tiền Phong cho HTX Thương binh 27/7, thị trấn Hát Lót. 17 năm qua, chứng kiến một số hộ dân xung quanh hồ đổ đất lấn chiếm lòng hồ mà xót xa, ước chừng mỗi năm diện tích hồ bị thu hẹp hàng nghìn m2...

Đi trên mặt hồ, chúng tôi nhận thấy, những diện tích lấn chiếm lòng hồ được trồng cây ăn quả, trồng rau, nuôi cá, có hộ xây nhà ở... Đặc biệt, nhiều vị trí xung quanh hồ có đất đổ còn rất mới, điều đó cho thấy việc lấn chiếm mới diễn ra chưa lâu... Điều đáng nói là, người dân khu vực phía trong hồ (Tiểu khu 10, xã Hát Lót) đã làm một con đường vượt qua hồ nối với quốc lộ 6, cắt một phần nhỏ của hồ tạo thành ao rộng vài trăm m2. Cũng nói về việc lấn chiếm hồ, ông Đỗ Hồng Phương, Giám đốc HTX Thương binh 27/7 trăn trở: Nếu việc lấn chiếm lòng hồ cứ tiếp diễn như hiện nay thì không biết hồ sẽ bị thu hẹp đến mức nào. Hiện, HTX nhận thầu hồ Tiền Phong để nuôi trồng thủy sản và kinh doanh dịch vụ du lịch. Trước thực tế lấn chiếm lòng hồ, HTX không đủ khả năng để ngăn chặn, rất mong các cấp, các ngành liên quan vào cuộc để chấm dứt tình trạng vi phạm lòng hồ.

Mang sự trăn trở của Giám đốc HTX Thương binh 27/7, chúng tôi tìm gặp đồng chí Đào Văn Hiền, Chủ tịch UBND xã Hát Lót (Mai Sơn). Qua cuộc trao đổi được biết, đã nhiều lần xã Hát Lót cùng với các cơ quan chuyên môn của huyện kiểm tra và lập biên bản xử lý những trường hợp lấn chiếm lòng hồ Tiền Phong. Đơn cử như ngày 19/4/2017, UBND xã Hát Lót đã ra Quyết định số 41/QĐ-CTUBND Quyết định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy lợi đối với ông Nguyễn Văn Quang, Tiểu khu 10, xã Hát Lót về hành vi đổ đất đá thải vào phạm vi lòng hồ Tiền Phong. Trước đó, ngày 1/6/2016, UBND xã Hát Lót cũng lập biên bản vi phạm hành chính và yêu cầu ngừng thi công xây dựng công trình vi phạm đối với ông Hoàng Minh Châu, tổ 6, phường Quyết Thắng, thành phố Sơn La đã đào móng xây dựng kè đá vi phạm hành lang giao thông, xây dựng công trình trái phép trên đất lòng hồ, tổng diện tích là 747 m2. Đồng chí Hiền trầm tư: Hồ Tiền Phong do Công ty TNHH một thành viên quản lý, khai thác công trình thủy lợi Sơn La quản lý và hưởng lợi từ việc giao thầu hồ; nước hồ do nhân dân xã Mường Bon khai thác, sử dụng, các hộ dân lấn chiếm hồ lại thuộc xã Hát Lót quản lý, vì vậy cũng gặp khó trong việc gắn trách nhiệm ngăn chặn tình trạng lấn chiếm lòng hồ. UBND xã đã phân công cán bộ thường xuyên bám nắm cơ sở để kịp thời phát hiện các trường hợp vi phạm. Song, việc đổ đất lấn chiếm thường xảy ra vào ban đêm, rất khó kiểm soát. Đối với con đường cắt ngang hồ được làm cách đây khoảng 7-8 năm và ngày càng được tôn tạo cao hơn, để phá bỏ con đường này cần có kinh phí khá lớn.

Để có câu trả lời: Vì sao tình trạng lấn chiếm lòng hồ Tiền Phong xảy ra đã nhiều năm mà chưa được giải quyết dứt điểm, chúng tôi đến Công ty TNHH một thành viên quản lý, khai thác công trình thủy lợi Sơn La. Đồng chí Nguyễn Xuân Trường, Giám đốc Công ty thông tin: Tính từ năm 2000 đến nay, đã có 49 hộ thuộc Tiểu khu Tiền Phong 1, tiểu khu 10 và tiểu khu Nà Sản (xã Hát Lót) đổ đất lấn chiếm lòng hồ, với tổng diện tích là 20.554 m2. Nhiều hộ đổ đất lấn chiếm hàng nghìn m2 như: Hộ ông Lò Văn Chủ, tiểu khu 10, xã Hát Lót lấn chiếm 3.417 m2; hộ ông Nguyễn Đình Vương, tiểu khu Nà Sản, xã Hát Lót lấn chiếm 1.320 m2; hộ ông Lê Văn Tấn, tiểu khu Tiền Phong 1 lấn chiếm 1.700 m2... Các hộ dân thường sử dụng ô tô, máy xúc đổ đất xuống lòng hồ vào ban đêm nên không kiểm soát được. Đã có lần cán bộ Trạm Quản lý khai thác công trình thủy lợi hồ bản Mòn (trực thuộc Công ty) phát hiện hộ dân vi phạm đến ngăn cản thì xảy ra xô xát.

Theo đồng chí Giám đốc Công ty, cái khó trong việc ngăn chặn vấn nạn lấn chiếm hồ Tiền Phong trước hết là người dân chưa có nhận thức đúng đắn về công dụng của công trình thủy lợi. Trong khi đó, mức xử phạt theo Nghị định 139/2013/NĐ-CP Quy định xử phạt vi phạm hành chính về khai thác và bảo vệ công trình thủy lợi, đê điều, phòng chống lụt bão quá thấp, nên người dân chấp nhận nộp phạt, nhưng vẫn tiếp tục vi phạm. Hiện, Công ty đang lưu giữ hàng tập biên bản và quyết định xử phạt, trong đó trường hợp vi phạm bị phạt cao nhất mới chỉ là 25 triệu đồng. Trước thực trạng lấn chiếm lòng hồ Tiền Phong, Công ty đã, đang tiến hành nhiều biện pháp để ngăn chặn. Trong đó, tiếp tục phối hợp với cấp ủy, chính quyền xã Hát Lót và các tiểu khu trên địa bàn tuyên truyền, vận động người dân không lấn chiếm lòng hồ. Đồng thời, cùng với cơ quan chuyên môn của huyện Mai Sơn, UBND xã Hát Lót thành lập đoàn thanh tra, kiểm tra, lập biên bản, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm. Công ty đang rà soát để xây dựng kế hoạch tham mưu với cấp trên tiến hành xây dựng vành đai xác định ranh giới phạm vi hồ và ranh giới đất của dân từ đỉnh đập chạy xung quanh hồ. Tuy nhiên, để thực hiện được dự án này sẽ cần số kinh phí khá lớn.

Theo tìm hiểu của phóng viên, thời gian qua UBND huyện Mai Sơn cũng đã có nhiều văn bản chỉ đạo các phòng chuyên môn và các địa phương liên quan tăng cường ngăn chặn việc lấn chiếm lòng hồ Tiền phong. Tập trung tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện nghiêm các quy định của pháp luật về khai thác và bảo vệ công trình thủy lợi hồ Tiền Phong; Nghị định 139/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính về khai thác, bảo vệ công trình thủy lợi, đê điều, phòng chống lụt bão... Đồng thời, tăng cường kiểm tra, ngăn chặn và xử lý các trường hợp lấn chiếm lòng hồ... Nhưng cũng vẫn chưa chấm dứt được tình trạng này.

Cho đến thời điểm này, việc ngăn chặn tình trạng lấn chiếm hồ Tiền Phong vẫn chưa có lời giải tối ưu. Rất mong các cấp chính quyền địa phương, cơ quan quản lý hồ vẫn tiếp tục vào cuộc tuyên truyền, vận động và áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm khắc theo quy định của pháp luật đối với những trường hợp vi phạm. Song, phải chăng, lời giải tối ưu nhất chính là ý thức, trách nhiệm của một số hộ dân trong khu vực đối với việc bảo vệ diện tích hồ Tiền Phong.