Xã Chiềng Yên, huyện Vân Hồ, ngoài 80 ha chè shan tuyết được trồng từ những năm 1950, còn có loại chè cổ thụ hàng trăm năm tuổi ở bản Leo có hương vị đặc trưng, được nhiều người ưa chuộng.

Từ trung tâm bản Leo, theo con đường dốc cao dài chừng 1 km, xe máy phải cài số 1,  chúng tôi lên tới vùng chè cổ thụ của bản, được bao bọc xung quanh là cánh rừng. Đa số các cây chè có tuổi đời cao, thân to đầy rêu phong. 

Theo nhân dân trong bản, hầu hết những cây chè cổ thụ ở bản Leo đều trên 100 năm tuổi. Ông Đặng Văn Lồi 93 tuổi, bản Leo, xã Chiềng Yên, chia sẻ: Cây chè mọc tự nhiên không ai biết rõ có từ bao giờ. Từ khi còn nhỏ, tôi đã thấy cây chè gắn bó với bà con trong bản, hái về làm trà, nhưng chưa thành hàng hóa. 

Bản Leo có khí hậu mát mẻ, có độ cao khoảng 900m so với mực nước biển, nhiều tháng có sương mù bao phủ và xung quanh còn nhiều rừng nên có độ ẩm cao, rất phù hợp với cây chè. Chè cổ thụ bản Leo là giống chè shan tuyết, tôm có phấn trắng, chè sau khi sao lên có màu phấn trắng tự nhiên như tuyết phủ bên ngoài. Nước chè có màu vàng trong, nhấp ngụm chè, cảm nhận có vị đắng nhẹ, thơm; khi uống, vị ngọt đượm lại rất lâu. 

Anh Đặng Văn Phúc, bản Leo, cho biết: Trước đây, cây chè mọc hoang không có ai chăm sóc, có cây cao đến 6 m. Sau này nhận thấy chè cổ thụ được nhiều người ưa chuộng, tôi đã bàn với anh Đặng Văn Hạnh ở cùng bản, chăm sóc 1 ha chè của gia đình làm mẫu, sau đó vận động bà con gìn giữ và bảo vệ cây chè. Cây chè được chúng tôi chăm sóc theo hướng hữu cơ, không phun thuốc hay dùng phân bón hóa học để giữ hương vị tự nhiên vốn có; chỉ cắt tỉa cành, đốn cây hạ thấp độ cao để cây ra tán rộng cho nhiều búp và dễ thu hái; phát dọn cỏ xung quanh gốc và dùng chính cỏ đã phát đó để rải cho mục làm phân hữu cơ cho cây.

Anh Đặng Văn Hạnh chia sẻ: Năm 2019, tôi bắt tay vào sản xuất chè khô. Tôi thu mua toàn bộ chè búp tươi của bà con trong bản với giá 10 – 12 nghìn đồng/kg. Sản phẩm được những người sành trà khá thích, khen ngon, thơm và đậm vị. Tận dụng lợi thế xã phát triển du lịch, tôi đã tiếp cận quảng bá sản phẩm với khách du lịch. Tiếng lành đồn xa,  sản phẩm chè shan tuyết cổ thụ ngày càng được nhiều người biết đến Hiện nay, tôi bán chủ yếu cho khách quen ở Hà Nội và trong cả miền Nam. Chè sản xuất đến đâu hết đến đó, giá 170 nghìn đồng/kg. Trước đây, chè được làm thủ công sao tay, hiện tại, tôi đã đầu tư máy để sao chè đều, ngon hơn. Đồng thời, đầu tư bao gói sản phẩm bắt mắt, chỉ dẫn nguồn gốc xuất xứ sản phẩm.

Nhận thấy giá trị của cây chè cổ thụ, Hội Nông dân xã đã mở lớp tập huấn kỹ thuật chăm sóc cây chè cho bà con. Cây chè cổ thụ ở bản Leo được chăm sóc ngày càng xanh tốt và phát triển. Với 6 ha chè cổ thụ, sản lượng mỗi năm thu được khoảng 20 tấn. Nhiều hộ có thêm nguồn thu nhập đáng kể. Anh Đặng Văn Lún, bản Leo, chia sẻ: Gia đình tôi có gần 1 ha chè cổ thụ, Từ ngày cây chè được chăm sóc, nhà tôi có thêm nguồn thu nhập ổn định hơn, mỗi năm thu 7 lứa, sản lượng đạt khoảng 4 tấn búp tươi mỗi năm, thu trên 40 triệu đồng. Cây chè cổ thụ chỉ tốn công khi thu hái, do cây chè cao chúng tôi phải trèo để hái.

Ông Hà Văn Phúc, Chủ tịch UBND xã Chiềng Yên, cho biết: Trước đây, cây chè cổ thụ tập trung ở bản Leo và bản Niên nhưng do nhiều năm bỏ hoang, không ai canh tác, người dân bản Niên đã đào bán. Hiện nay, chè cổ thụ chỉ còn ở bản Leo với tổng diện tích khoảng 6 ha. Giữ gìn và khai thác diện tích chè cổ thụ, xã khuyến khích, vận động nhân dân chăm sóc chè theo hướng hữu cơ, định hướng tạo sản phẩm đặc trưng của địa phương, từng bước xây dựng thương hiệu để nâng cao giá trị. 

Cây chè cổ thụ ở bản Leo được bà con chung tay giữ gìn và chăm sóc, khai thác như món quà quý thiên nhiên ban tặng. Với định hướng xây dựng sản phẩm đặc trưng của địa phương, cây chè cổ thụ ở bản Leo sẽ ngày càng nâng cao giá trị, mang thêm nguồn thu nhập cho bà con địa phương.