Lạm dụng công nghệ, biến người dùng thành “cái máy” thứ hai

Với sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ (KHCN), AI đã trở thành hiện tượng toàn cầu, tác động toàn diện đến đời sống con người, là thước đo trình độ sáng tạo và ứng dụng KHCN ở mỗi quốc gia, vùng lãnh thổ. Ở nước ta, AI ngày càng được ứng dụng rộng rãi, góp phần làm thay đổi diện mạo đời sống xã hội. Không ai phủ nhận tính ưu việt của công nghệ, nhưng bên cạnh những tiện ích vượt trội, đời sống xã hội và môi trường công tác lại xuất hiện tình trạng rất đáng suy nghĩ. Một số người thay vì coi AI là công cụ hỗ trợ thì lại phó mặc, thậm chí “mê sảng” vì nó, đến mức biến mình thành “cái máy” thứ hai.

Ảnh minh họa: laodong.vn

Tại một số hội nghị, sự kiện gần đây ghi nhận những tình huống dở khóc, dở mếu. Có người lên bục phát biểu, đọc nhầm số liệu, diễn đạt rập khuôn, đọc “như một cái máy” khiến người nghe thực sự ngán ngẩm. Nguyên nhân không nằm ở trình độ công nghệ, mà ở sự ỷ lại. Người có kiến thức về công nghệ dễ dàng nhận ra, trong những tình huống đó, bài phát biểu đã được soạn thảo bằng AI. Người phát biểu thì lười biếng, ỷ lại, không chịu nghiên cứu, không chỉnh sửa, không thẩm định, có sao đọc vậy. Hệ quả là bài phát biểu trở thành “ngôn ngữ của máy móc”, rập khuôn, sáo mòn, xa rời thực tiễn; thậm chí sai cả luận cứ, lệch cả luận điểm...

Trong môi trường báo chí, truyền thông cũng có tình trạng tương tự. Công chúng truyền thông liên tục phát hiện, chỉ ra những lỗi sai sơ đẳng nhưng không kém phần tai hại của một số bài báo, sản phẩm truyền thông được sản xuất bằng AI nhưng thiếu kiểm tra, thẩm định. Có một số bản thảo khi tiếp cận, người biên tập phải thốt lên chua xót: “Xấu hổ quá!”. Xấu hổ là phải, bởi đó là sản phẩm được viết bằng AI. Bài phản ánh về sự kiện chính trị mà cứ “vô tư” tả cảnh, tả tình, “tán hươu, tán vượn”, sến sẩm như bài tập làm văn của học trò, dẫn đến giả dối, phỉnh nịnh một cách thô thiển...

Người viết bài này đã trực tiếp chứng kiến tại một hội nghị góp ý vào dự thảo báo cáo chính trị trình đại hội đảng bộ ở một địa phương, chỉ là phạm vi một địa phương, nhưng trong bản dự thảo lại có những nội dung, chỉ tiêu mang tầm quốc gia, xa rời thực tế, hoàn toàn không mang tính khả thi. Tìm hiểu mới vỡ lẽ, đó là sản phẩm được soạn thảo bởi AI. Mà AI thì tư duy máy móc. Nó bám vào những câu lệnh của người dùng để cho ra kết quả, nhiều khi chỉ là mớ ngôn ngữ thập cẩm đã được lập trình sẵn.

Việc lạm dụng thái quá đến mức phó mặc, lệ thuộc vào AI  phơi bày tình trạng rất đáng lo ngại, đó là kiểu “đóng băng” tư duy. Trong công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng, việc học tập lý luận chính trị, quán triệt, triển khai thực hiện nghị quyết, kiểu “đóng băng” tư duy là rất nguy hại. Bởi, khi đã lệ thuộc AI, chủ thể không chịu tư duy, lười suy nghĩ, thì những sản phẩm như bài thu hoạch, bài phát biểu, thậm chí là cả giáo án, dự thảo văn kiện... đều là thứ “hàng công nghiệp”. Đó là những sản phẩm chỉ để “đọc cho có”, hoàn toàn không có tác dụng gì trong việc thẩm thấu vào tư duy, tâm hồn, trái tim con người.

Nói một cách công bằng thì căn bệnh lười học, lười đọc, lười nghiên cứu không phải đến lúc có AI mới xuất hiện, mà nó đã tồn tại từ lâu. Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII) đã chỉ rõ: Một bộ phận cán bộ, đảng viên có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, trong đó nổi bật là lười học tập, nghiên cứu lý luận chính trị, ngại tư duy, làm việc qua loa, đại khái, kém hiệu quả... Nguyên nhân của tình trạng này một phần xuất phát từ tâm lý chủ quan, thỏa mãn, dừng lại. Một bộ phận cán bộ, đảng viên sau khi đã trang bị đầy đủ bằng cấp, có đủ học hàm, học vị phục vụ nhu cầu thăng tiến thì bộc lộ tư tưởng thỏa mãn, cá biệt có trường hợp còn mắc chứng “công thần cộng sản”, sinh ra kiêu căng, tự mãn. Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ rõ trong bài viết “Học tập suốt đời”: Một bộ phận cán bộ, công chức, viên chức thỏa mãn với kiến thức đã học trong các trường lớp, chạy theo bằng cấp, không chịu nghiên cứu, học hỏi thường xuyên để nâng cao trình độ... dẫn đến bảo thủ, không thích nghi với nhịp sống hối hả của kỷ nguyên KHCN...

Trong bối cảnh bùng nổ công nghệ AI, nếu những cán bộ đã mắc sẵn bệnh lười học, lười đọc, lười nghiên cứu, nay lại lạm dụng thái quá vào AI thì sự nguy hại càng tăng lên gấp bội. Với cán bộ trẻ, khi trong tư duy chưa có nền tảng lý luận vững chắc, trong tư tưởng chưa có bản lĩnh chính trị vững vàng mà lại lạm dụng công nghệ thì chỉ có thể biến mình thành “cái máy” thứ hai, không hơn không kém.

Công nghệ chỉ là công cụ. Dù nó có phát triển mạnh đến đâu, vươn lên tầm cao đến mấy thì vĩnh viễn nó vẫn chỉ là công cụ. Nó hoàn toàn không thể thay thế tư duy của bộ óc con người; hoàn toàn không mang cảm xúc của tâm hồn, trái tim con người. Nhưng với kiểu lười biếng, thích ăn sẵn, không ít người đã “thần thánh hóa” AI, xem nó như một thứ “đũa thần” giải quyết mọi công việc. Những sai sót bày ra trước bàn dân thiên hạ chỉ là những dẫn chứng rất nhỏ, ai cũng có thể thấy. Còn những sai sót ngấm ngầm, nhất là tình trạng bào mòn tư duy, vô hồn, vô cảm trong xử lý, điều hành công việc... thì lại diễn ra âm thầm, rất khó để công luận “chỉ mặt, đặt tên”. Và đây chính là biểu hiện của một dạng suy thoái tư tưởng. Bởi, nền tảng hình thành bản lĩnh chính trị, đạo đức của cán bộ, đảng viên hoàn toàn không phải là thứ được “lập trình”, mà đòi hỏi phải trải qua quá trình học tập, rèn luyện, tu dưỡng thường xuyên, liên tục. Không khó để nhận thấy, một khi tư duy bị “đóng băng”, cán bộ sẽ chỉ còn là “cái loa phát lại” ngôn ngữ của công nghệ. Công chúng không chỉ thất vọng về năng lực mà còn mất niềm tin vào sự gắn bó, trách nhiệm của cán bộ với thực tiễn đời sống...

Công nghệ không có lỗi, lỗi là ở người dùng

Công nghệ không phải là nguyên nhân của suy thoái, nhưng thông qua đó, nó phơi bày sự yếu kém trong bản lĩnh và tư duy của một bộ phận cán bộ, đảng viên. Chính vì vậy, trong môi trường “bình dân học vụ số” hiện nay, cần nhận thức rõ và phân biệt rạch ròi, AI là công cụ, còn con người mới là chủ thể quyết định.

Nếu coi công nghệ là cứu cánh, chúng ta sẽ rơi vào cạm bẫy nguy hiểm, sự sáng tạo bị thay thế bằng rập khuôn, sự chủ động bị thay thế bằng thụ động. Trong công tác lãnh đạo, điều hành, quản lý... của hệ thống chính trị các cấp; đặc biệt là trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, việc lạm dụng AI sẽ gây ra những hệ lụy nhãn tiền. Khi đó, văn kiện, báo cáo trở nên khô cứng, sáo mòn, không phản ánh hơi thở thực tiễn. Phát biểu của cán bộ thiếu hồn cốt, không khơi gợi niềm tin, thậm chí gây phản ứng tiêu cực từ dư luận. Năng lực tư duy phản biện và sáng tạo-yêu cầu cốt lõi trong lãnh đạo, quản lý, bị xói mòn từng ngày.

Trong Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII), Đảng ta đã cảnh báo: Sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên nếu không được ngăn chặn sẽ dẫn tới "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" nguy hiểm khôn lường... Rõ ràng, ỷ lại vào công nghệ không chỉ là một thói quen xấu mà còn tiềm ẩn nguy cơ biến thành “cửa ngõ” dẫn đến sự suy thoái sâu sắc hơn. Nếu tình trạng này lan rộng, chúng ta sẽ phải đối mặt với nguy cơ “công nghệ hóa tư duy”, công việc được giải quyết bằng những bản sao vô hồn của máy móc, thay vì phải bằng trí tuệ, tầm nhìn, bản lĩnh và cảm xúc con người. Điều này đi ngược lại tinh thần mà Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh trong chỉ đạo đại hội đảng bộ các cấp, nhiệm kỳ 2025-2030: Văn kiện phải có sức sống từ thực tiễn, từ hơi thở của đời sống xã hội.

Thực tiễn đã chứng minh, công nghệ chỉ phát huy giá trị khi nó được sử dụng bởi những con người có trí tuệ, năng lực, có bản lĩnh và trách nhiệm. Ngược lại, khi cán bộ lười biếng, “khoán trắng” cho trợ lý, mà trợ lý thì lại dựa dẫm vào công nghệ, thì chính là lúc cả “thầy” lẫn “trò” tự đánh mất năng lực tư duy độc lập.

Trong kỷ nguyên số, việc ứng dụng công nghệ là xu thế tất yếu. Nhưng không một loại công nghệ nào có thể thay thế con người trong vai trò trung tâm của lãnh đạo, quản lý, sáng tạo. Sự ỷ lại vào công nghệ, coi nhẹ tư duy, chính là biểu hiện của suy thoái mà Đảng ta đã cảnh báo...