Nông dân xã Chiềng Ban (Mai Sơn) chăm bón cà phê.

Đến nay, diện tích cà phê toàn tỉnh có trên 12.000 ha, trong đó 9.055 ha cà phê kinh doanh, sản lượng cà phê nhân năm 2016 đạt 10.334 tấn. Cây cà phê được trồng tập trung tại Mai Sơn, Thuận Châu và Thành phố, cà phê của Sơn La là giống Arabica có chất lượng tốt. Theo thống kê của ngành Nông nghiệp và PTNT, diện tích cà phê Arabica rất nhỏ, chỉ chiếm 3% trong tổng số 645.000 ha cà phê trong cả nước.

Những năm qua, tỉnh ta đã chỉ đạo các ngành chức năng phối hợp với các địa phương trong vùng quy hoạch trồng cà phê xây dựng hệ thống sản xuất, cung ứng giống tại chỗ, khuyến khích thành lập HTX, tổ hợp tác phát triển cà phê. Đồng thời, cùng với chính sách của Trung ương, tỉnh ta cũng đã ban hành nhiều cơ chế chính sách hỗ trợ sản xuất, phát triển cà phê theo hướng bền vững. Đặc biệt, từ năm 2014, tỉnh ta đã xây dựng 3 mô hình áp dụng tưới nhỏ giọt kết hợp bón phân hòa tan theo công nghệ Israel cho cây cà phê tại Chiềng Ban (Mai Sơn), Chiềng Cọ (Thành phố) và Phổng Lái (Thuận Châu). Theo đánh giá, diện tích cà phê được tưới ẩm phát triển tốt, tỷ lệ đậu quả cao, quả to và đều, cây sinh trưởng phát triển tốt, không có sâu bệnh, thu nhập bình quân đạt 130 triệu đồng/1ha/năm, tăng 30 triệu đồng so với diện tích không sử dụng hệ thống tưới ẩm. Bên cạnh đó, các địa phương đã tích cực vận động bà con trồng xen cây ăn quả vào diện tích cà phê, bước đầu mang lại hiệu quả kinh tế cao; năm 2016, diện tích trồng xen đạt khoảng 2.000 ha, thu nhập trồng xen cây có múi từ 200-250 triệu đồng/ha, cây mận 48 triệu đồng/ha, bơ 180 triệu đồng/ha, nhãn 80 triệu đồng/ha và xoài 48 triệu đồng/ha.

Tuy nhiên, việc sản xuất cà phê trên địa bàn tỉnh gặp nhiều khó khăn, chủ yếu do canh tác cà phê còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên, địa hình phức tạp dẫn đến những phát sinh trong thực hiện áp dụng các quy trình kỹ thuật, xây dựng địa bàn sản xuất tập trung mang tính bền vững. Mối liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp trong sản xuất, chế biển, kiểm soát chất lượng và thương mại còn nhiều hạn chế; chưa hình thành được mối liên kết trong phát triển vùng nguyên liệu. Hoạt động thu mua, sơ chế sản phẩm chủ yếu còn nhỏ lẻ, tình trạng các hộ trồng cà phê tự xát quả tươi bằng máy công suất nhỏ và thực hiện các biện pháp xử lý chất thải, gây ô nhiễm môi trường, việc phơi sấy còn thủ công, lạc hậu. Năm 2015, trên địa bàn tỉnh có 2 doanh nghiệp đầu tư vùng nguyên liệu và được tổ chức quốc tế UTZ cấp giấy chứng nhận tiêu chuẩn UTZ (là chương trình, đồng thời là một nhãn hiệu chứng minh sản xuất bền vững thân thiện với môi trường) và tiêu chuẩn 4C (cam kết thực hiện các quy tắc phát triển bền vững trong lĩnh vực cà phê) với tổng diện tích 8.135 ha. Bên cạnh đó, tỉnh ta đang tiến hành đăng ký xây dựng chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm cà phê Sơn La tại huyện Mai Sơn, Thuận Châu và Thành phố. Tuy nhiên, các doanh nghiệp tham gia thu mua quả tươi chế biến cà phê nhân hiện vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp ướt, việc chế biến chưa bảo đảm quy trình kỹ thuật, chưa ứng dụng công nghệ tiên tiến. Đặc biệt, chưa có nhà máy chế biến các sản phẩm từ cà phê có quy mô lớn, thân thiện với môi trường, việc tiêu thụ sản phẩm thiếu tính bền vững và phụ thuộc quá lớn vào thị trường xuất khẩu, sản phẩm chủ yếu xuất hạt thô, tỷ lệ tiêu thụ tại địa phương và trong nước không đáng kể.

Theo quy hoạch, phấn đấu đến năm 2020, diện tích cà phê của tỉnh đạt khoảng 15.000 ha, sản lượng từ 20.000-25.000 tấn cà phê nhân. Để bảo đảm sản xuất cà phê phát triển bền vững, cùng với thực hiện tốt các chính sách hỗ trợ kỹ thuật, công nghệ, liên kết sản xuất gắn với thị trường tiêu thụ sản phẩm, hỗ trợ phát triển các HTX, nhóm nông dân tự nguyện liên kết sản xuất, thực hiện cơ cấu lại hệ thống tổ chức sản xuất, thu mua, chế biến tiêu thụ sản phẩm cà phê, tỉnh ta đã đẩy mạnh việc xúc tiến, thu hút các doanh nghiệp có năng lực đầu tư xây dựng nhà máy chế biến cà phê xuất khẩu. Một tín hiệu khả quan cho sản xuất cà phê của tỉnh, từ đầu năm đến nay, Công ty cổ phần Phúc Sinh (thành phố Hồ Chí Minh) là doanh nghiệp chuyên đầu tư xây dựng nhà máy sản xuất, chế biến, kinh doanh và xuất khẩu một số mặt hàng nông sản, như chè, cà phê, hạt tiêu, đã thực hiện khảo sát cà phê tại Sơn La. Sau khi nghiên cứu thị trường, đánh giá chất lượng sản phẩm, Công ty đã quyết định đầu tư xây dựng nhà máy chế biến từ cà phê quả tươi tại xã Chiềng Ban (Mai Sơn) để xuất khẩu trực tiếp sản phẩm và cung cấp cho thị trường trong nước. Với những cam kết của doanh nghiệp đầu tư dây chuyền, thiết bị, máy móc hiện đại của Brasil, xử lý nước thải bằng công nghệ tiên tiến, bảo đảm môi trường và tạo việc làm cho lao động địa phương, sẽ mở ra hướng đi mới, bền vững cho sản xuất cà phê của Sơn La.