Gàn dở mới trồng sâm Ngọc Linh

"Gã gàn" mà anh bạn đồng nghiệp nói ở trên là cách gọi của mọi người khi nhắc tới ông Nguyễn Chí Long, Giám đốc Công ty TNHH một thành viên đầu tư xây dựng Thành Long, thị trấn Hát Lót (Mai Sơn), người từng bị coi là gàn dở khi "chôn" xuống đất hàng chục tỷ đồng với quyết tâm trồng thành công loại cây được coi là "Quốc bảo" (sâm Ngọc Linh) nơi vùng núi cao Sơn La.

Tháng 11/2019, sau khi gieo xong hạt, các công nhân đã phủ một lớp đất lên trên.

Trở lại câu chuyện gieo trồng sâm Ngọc Linh của ông Long cách đây gần 2 năm, khi đó những ai biết được kế hoạch trồng sâm Ngọc Linh của ông đều lắc đầu cười và không tin loại cây dược liệu quý này lại có thể trồng thành công trên đất Sơn La. Đặc biệt, sâm Ngọc Linh lại còn gieo trồng bằng hạt!? Bởi, nói đến  sâm Ngọc Linh như là nói đến một thứ xa xỉ và cao xa. Để cây sâm Ngọc Linh sống được ở vùng đất Sơn La, ngoài việc đòi hỏi kỹ thuật, công chăm sóc, thì vấn đề vốn và thời gian cũng là câu chuyện phải nghĩ tới mà không phải ai cũng dám đầu tư.

Những cây sâm Ngọc Linh từ 2-7 năm tuổi tại bản Sam Ta phát triển rất tốt.

Chả thế, khi thấy "gã gàn" nhiều năm trời ngược xuôi như kẻ du mục từ Sơn La vào những vườn sâm gốc trên tít rừng sâu Ngọc Linh của tỉnh Quảng Nam để học cách trồng và sau đó bị cây sâm Ngọc Linh "hút hồn", cánh doanh nghiệp ở trong tỉnh Sơn La và ngoài tỉnh đã "xô vào" góp ý với ông bằng những lời khuyên ngăn chân thành, trực tiếp cũng có, bằng điện thoại hoặc tin nhắn đủ cả. Thậm chí có cả các lãnh đạo thuộc sở, ngành của tỉnh cũng gọi điện bảo đừng làm vì chưa có ai đi trước để rút kinh nghiệm.

Chỉ cười trừ trước những lời khuyên can thực tâm, suốt từ năm 2009, ông Long vẫn "gàn dở" mua hàng nghìn cây giống sâm Ngọc Linh 1 năm tuổi,"bí mật" mang lên các cánh rừng của Sơn La trồng cho đến thời điểm công khai xuống hạt vào cuối năm 2019, quyết tâm đốt cháy ý tưởng "bắt cây sâm Ngọc Linh sống được ở Sơn La", nơi mà chưa ai dám đầu tư tiền của, công sức để thử sức một lần.

Suốt từ năm 2009 đến thời điểm cuối năm 2019, ông Long đã lang thang, ăn ngủ khắp các cánh rừng của Sơn La để trồng thử cây giống 1 năm tuổi, từ huyện biên giới Sông Mã, Sốp Cộp, hay vùng cao Bắc Yên, Thuận Châu.. Cuối cùng, ông đã dừng chân ở bản Sam Ta, xã Chiềng Chung của huyện Mai Sơn để thử sức với cây sâm Ngọc Linh. Đó là một bản vùng cao, nằm cheo leo trên những đỉnh núi quanh năm mây mù bao phủ với điểm cao nhất là 2.000m so với mặt nước biển. Tuy nhiên, số lượng hàng nghìn cây giống ông Long cất công mang từ tận Quảng Nam về trồng cũng chỉ còn lại gần 20%, do trồng trong rừng sâu, không ai trông coi nên bị nhổ trộm.

Với mục tiêu trồng dược liệu không để ảnh hưởng đến diện tích rừng tự nhiên, ông Long đã chọn những khu vực đất trống, đồi trọc và những khu chỉ là rừng chuối, lau lách để trồng thử nghiệm và đánh giá hiệu quả. Sau nhiều năm đúc rút được kinh nghiệm khi mua cây giống về trồng dưới tán rừng, kết hợp mời thêm chuyên gia về sâm Ngọc Linh tư vấn, ông đã đưa sâm Ngọc Linh về sống được ở Sơn La bằng cách gieo trồng bằng hạt. Ông còn trở lại những nơi từng trồng cây giống 1 năm tuổi từ năm 2009 để mang về trồng tập trung tại Sam Ta làm cơ sở đánh giá.

Thành quả của sự "gàn dở"

Gần 1 tiếng đồng hồ vật lộn cùng chiếc xe Toyota Land Cruiser với những đoạn đường đất nhỏ hẹp chỉ thấy ngược lên mà không thấy xuống, chúng tôi có mặt tại khu trồng sâm Ngọc Linh. Mở cửa xuống xe một luồng gió mát lạnh ùa, cảm giác thật dễ chịu và sảng khoái.

Các đồng chí lãnh đạo tỉnh thăm mô hình trồng sâm Ngọc Linh tại bản Sam Ta.

Khu trồng sâm Ngọc Linh là những dãy nhà lưới khung sắt rất chắc chắn, muốn vào được bên trong phải có chìa khóa để mở. Ông Long giới thiệu "Phải làm chắc chắn như thế để chống gió bão, toàn bộ bao xung quanh có 2 lớp, gồm lưới sắt mặt trong và bên ngoài được quây bằng loại lưới chuyên dụng chịu được nắng, mưa rất cẩn thận, đến chuột cũng không thể chui vào được".

Công ty TNHH MTV đầu tư xây dựng Thành Long đã có đề xuất với tỉnh, huyện Mai Sơn

về kế hoạch hỗ trợ cây giống cho người dân 

Dừng chân tại 1 trong 3 tổ hợp nhà lưới rộng khoảng 500m² với những luống sâm Ngọc Linh 2 năm tuổi xanh mướt, ông Long bảo: "Toàn bộ khu này là 2.700 cây, đều được gieo bằng hạt từ tháng 11/2019, tỷ lệ thành cây trên 90%. Không chỉ khu này mà còn mấy tổ hợp nhà lưới với khoảng 6.000 cây cũng đều từ 2-7 năm tuổi phát triển rất tốt. Những cây gần 2 năm tuổi nhổ lên, củ đã to bằng ngón tay cái, ngoài dự tính ban đầu. Gửi mẫu cây và củ gieo bằng hạt và cây trồng từ năm 2009 về Viện Dược liệu, Trung tâm Ứng dụng KHCN Dược liệu được đánh giá chất lượng rất tốt, đảm bảo đủ các tiêu chuẩn của sâm Ngọc Linh”.

Thấy tôi cứ há hốc mồm theo lời giới thiệu của ông Long, anh bạn đồng nghiệp ghé tai bảo: "Toàn bộ khu này đang có người trả gấp ba lần so với đầu tư ban đầu sau khi biết chất lượng sâm củ ở đây tương đương như sâm Ngọc Linh ở Quảng Nam và Kon Tum, nhưng "gã gàn" vẫn lắc đầu đấy. Không phải vì chê ít tiền mà bởi ông muốn nhân rộng để hướng tới mục tiêu ai cũng có thể trồng được sâm Ngọc Linh.

Còn nhớ hôm trên vườn sâm Ngọc Linh, sau khi nhổ thử mấy cây 2-3 năm tuổi lên để cùng các cán bộ kỹ thuật đánh giá kích cỡ củ được gieo bằng hạt và cây giống, ông Long bảo: "Nếu tỉnh không có chủ trương khuyến khích, tạo điều kiện cho việc phát triển cây dược liệu, trong đó có cây sâm Ngọc Linh thì sao có được thành quả như ngày hôm nay. Bởi có ý tưởng, có tiền, cùng điều kiện thiên nhiên thuận lợi, nhưng nếu không có sự đồng hành của cấp ủy, chính quyền tỉnh thì khó có thể phát triển được các vùng trồng dược liệu quy mô lớn".

Định hướng cho cây sâm "Quốc bảo"

Trên đỉnh Sam Ta, xoay quanh chủ đề về cây sâm Ngọc Linh, câu chuyện của chúng tôi đã ngược về thời điểm tháng 9/2018 tại tỉnh Kon Tum, thời điểm rất nhiều cơ quan báo chí và truyền hình đăng tải sự kiện liên quan đến cây "Quốc bảo", đó là Hội nghị về đầu tư phát triển sâm Ngọc Linh và các dược liệu khác với sự có mặt của Thủ tướng Chính phủ. Khi đó, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc (nay là Chủ tịch nước) đã khẳng định: Chúng ta có thể đưa "Quốc bảo" sâm Ngọc Linh thành "Quốc kế dân sinh", là hy vọng mới của Việt Nam trong ngành dược liệu và thực phẩm chức năng, hiện là lĩnh vực cạnh tranh quyết liệt giữa những quốc gia tiên tiến… Thậm chí, 63 tỉnh, thành phố trong cả nước đều có thể phát triển dược liệu với 5.000 loại cây, con, sinh vật biển, khoáng vật làm thuốc, không chỉ để chữa bệnh mà còn làm giàu.

Sâm củ 3-7 năm tuổi trồng tại bản Sam Ta có chất lượng tương đương như sâm Việt Nam.

Đánh giá về tiềm năng phát triển cây dược liệu ở Sơn La, trong đó có cây sâm Ngọc Linh, ông Nguyễn Thành Công, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La, khẳng định: "Qua thực tế doanh nghiệp trồng cho thấy, cây sâm Ngọc Linh có thể phát triển tốt ở Sơn La, nhất là tại địa bàn có điều kiện tự nhiên thuận lợi và độ cao trên 1.600m so với mặt nước biển như bản Sam Ta. Chủ trương của tỉnh luôn khuyến khích và ủng hộ các tập thể, cá nhân phát triển các vùng trồng cây dược liệu, đặc biệt là cây sâm Ngọc Linh. Việc trồng thành công cây sâm Ngọc Linh không chỉ tạo thu nhập về kinh tế, mà còn hạn chế được các tác động xấu đến rừng khi trồng cây dược liệu quý dưới tán rừng thay vì phải phá rừng làm nương như một số nơi. Quan điểm của tỉnh là ủng hộ cách làm của doanh nghiệp. Sau khi có kết quả đánh giá, khảo nghiệm từ phía các cơ quan chuyên môn, tỉnh sẽ đề xuất nhân rộng mô hình này theo quy mô lớn. Đồng thời, sẽ giao cho các cơ quan chuyên môn chuẩn bị các thủ tục theo đúng quy định để tiến tới xây dựng thương hiệu cho củ sâm Ngọc Linh…”.

Những cây sâm trồng từ năm 2009 tại bản Sam Ta.

Sơn La là một trong những tỉnh có điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng, phù hợp cho sự phát triển của nhiều loại cây dược liệu. Tuy nhiên, thực tế trong nhiều năm qua cho thấy, việc trồng cây dược liệu chủ yếu mang tính tự phát, theo hình thức cá thể, sản xuất bằng kinh nghiệm và chưa theo định hướng cụ thể... dẫn đến năng suất, chất lượng sản phẩm còn nhiều hạn chế, chưa bắt kịp được với nhu cầu thị trường. Theo thống kê, tỉnh có khoảng 570 loài cây thuốc, trong đó nhiều loại dược liệu quý mọc trong tự nhiên, như: Đương quy, giảo cổ lam, cát cánh, sa nhân tím, thảo quả, actiso, ý dĩ, hồi, quế, đinh lăng, ba kích và các loại sâm… Do vậy, để có thể đánh thức được tiềm năng dược liệu giàu và giá trị của Sơn La, trong đó có việc phát triển cây sâm Ngọc Linh và trở thành vùng trồng, chế biến dược liệu quý tập trung thì cần hơn cả là chiến lược quy hoạch vùng và sự ưu tiên phát triển cho lĩnh vực này.

Ông Nguyễn Việt Cường, Bí thư huyện ủy Mai Sơn, cho biết: "Huyện cũng đã cùng doanh nghiệp trình tỉnh cho chủ trương thực hiện dự án trồng sâm Ngọc Linh tại bản Sam Ta. Đồng thời, tuyên truyền bà con tạo thuận lợi cho doanh nghiệp triển khai dự án theo quy định của pháp luật; đồng ý thúc đẩy phát triển cây sâm Ngọc Linh nếu phát triển tốt và hướng tới xây dựng chuỗi liên kết trong việc trồng, chăm sóc, tiêu thụ sản phẩm sâm Ngọc Linh. Cây sâm đòi hỏi yêu cầu cao về kỹ thuật trồng, chăm sóc, vốn đầu tư ban đầu và nguồn giống tương đối lớn. Việc nhân rộng trên địa bàn gặp khó khăn, do đó, việc doanh nghiệp hỗ trợ giống, chuyển giao khoa học, kỹ thuật ban đầu cho người dân là rất cần thiết để hướng tới nhân rộng mô hình trồng sâm Ngọc Linh trên địa bàn".

Còn nhớ hôm trên vườn sâm Ngọc Linh, sau khi nhổ 1 cây sâm 7 năm tuổi để lấy mẫu gửi về Hà Nội kiểm định chất lượng, ông Long bảo: Trên thị trường, với củ sâm 7 năm tuổi như thế này khoảng 20 triệu đồng, nhưng nếu Sơn La nhân rộng được thì chỉ cần được 10 triệu đồng là bà con đã có thu nhập rất cao rồi.  

Quốc Tuấn (CTV)