Ngọc Chiến những ngày đầu đông, tiết trời se lạnh, những dải mây lững lờ trên sườn núi, dưới cánh đồng sau vụ thu hoạch phủ màu vàng nhạt của rơm rạ khô. Qua địa phận xã Mường La, men theo con đường bê tông uốn lượn, điểm nhấn đầu tiên hiện ra trước mắt chính là những chiếc cổng bản được dựng lên kỳ công. Điều khác biệt là vật liệu chính ở đây không phải là xi măng, cốt thép, mà là hàng vạn, hàng vạn viên đá cuội được bà con thu gom từ các con suối. Các bản Khua Vai, Nà Tâu, Lướt, Pú Ô... đều sở hữu những chiếc cổng đá độc lạ. Những viên đá được xếp gắn vào trụ cổng một cách khéo léo, vừa vặn và vững chãi.

Tại Ngọc Chiến, đá cuội xuất hiện ở khắp mọi nơi. Từ chiếc cổng chào được xếp đá tỉ mỉ đến bức tường rào bằng đá chắc chắn, những con đường vào bản được lát đá cuội sạch đẹp hay cổng nhà, hiên cửa, cột nhà sàn, ghế ngồi nghỉ chân... cũng đều được làm bằng đá cuội với cách sắp đặt khéo léo thành bức tranh, bông hoa hay tạo hình đẹp mắt, ấn tượng. 

Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Minh Tuân, Bí thư Đảng ủy xã Ngọc Chiến, cho biết: Đảng ủy xã đã xây dựng nghị quyết chuyên đề về “Phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa” nhằm tiếp tục khơi dậy phong trào phát triển du lịch tại địa phương gắn với phát huy tiềm năng sẵn có. Trong đó, khuyến khích bà con tận dụng vật liệu tại chỗ để làm đẹp cảnh quan bản làng. Xã thực hiện hỗ trợ về kỹ thuật, hướng dẫn bà con cách xếp đá sao cho an toàn, bền vững, có tính thẩm mỹ, tạo điểm nhấn cho du lịch cộng đồng. 

Được xã phổ biến chủ trương, tuyên truyền, vận động, bà con các bản đã đồng thuận thực hiện việc tận dụng đá sỏi và vật liệu thân thiện với môi trường để trang trí, làm đẹp cảnh quan bản làng, bắt đầu từ cổng chào các bản. 100% kinh phí và ngày công do nhân dân đóng góp, các bản tự lên ý tưởng, thiết kế mẫu cổng chào phù hợp với bản sắc văn hóa dân tộc để cùng thực hiện. Đến nay, bà con 15 bản trên địa bàn xã đã hoàn thành 19 cổng chào tại cổng bản, các ngõ xóm với tổng kinh phí đóng góp 1,2 tỷ đồng đều từ nguồn xã hội hóa. Mỗi cổng chào mang một nét riêng, như cổng chào bản Chom Khâu làm bằng gỗ, cổng chào bản Mường Chiến ốp gỗ pơ mu, cổng chào bản Pu Dảnh dùng sỏi cuội gắn chữ...

Chúng tôi đến bản Phày, một trong những bản đi đầu phong trào, ông Lường Văn Thương, phấn khởi nói: Từ ngày xã phát động làm đẹp bản làng, bà con ai cũng ủng hộ. Cứ xong việc nương rẫy là bảo nhau ra suối nhặt đá, cùng nhau xếp tường, lát đường. Phải lựa từng viên, khéo léo và tỉ mỉ lắm. Bản mình đẹp rồi, một số hộ còn kinh doanh thêm dịch vụ cho thuê trang phục dân tộc, khách du lịch khắp nơi đến chụp ảnh, bà con tự hào lắm. Cuộc sống cũng khá hơn trước nhiều.

Điều làm nên sự khác biệt và cái "hồn" của đá ở Ngọc Chiến chính là sự sáng tạo không giới hạn. Trên những bức tường đá, những phiến đá cuội, người dân đã xếp, vẽ lên đó hoa văn thổ cẩm, hình ảnh hoa ban, hoa đào và cảnh sinh hoạt của bà con. Nét vẽ mộc mạc nhưng chứa đựng cả tâm hồn và tình yêu với mảnh đất. Sự sáng tạo này còn được lan tỏa qua các hoạt động văn hóa, như việc đưa "Cuộc thi xếp đá nghệ thuật" vào khuôn khổ Lễ hội mừng cơm mới của xã, trở thành một hoạt động đặc sắc thu hút du khách.

Chị Nguyễn Ngọc Linh, du khách đến từ Thành phố Hà Nội, chia sẻ: Tôi thực sự rất ấn tượng và bất ngờ khi đến Ngọc Chiến. Ở đây có thiên nhiên khoáng đạt, bản làng bình yên, mộc mạc và rất đặc biệt với cách trang trí, làm đẹp cảnh quan bằng đá sỏi. Tôi có thể cảm nhận sự kiên nhẫn, tỉ mỉ, khéo léo và cả cái tâm của bà con nơi đây khi sắp xếp những viên đá, viên sỏi thành những tác phẩm có tính nghệ thuật, lại gần gũi với thiên nhiên. Chắc chắn tôi sẽ còn quay lại nhiều lần và giới thiệu bạn bè cùng đến để khám phá, trải nghiệm mảnh đất tươi đẹp này.

Bằng cách "thả hồn" vào sỏi đá, nhân dân Ngọc Chiến không chỉ tạo nên một diện mạo mới cho nông thôn miền núi, mà còn kiến tạo nên một giá trị văn hóa, một sản phẩm du lịch độc đáo và bền vững. Đây chính là minh chứng rõ nét cho việc biến "nội lực" thành "động lực", đưa Ngọc Chiến trở thành một điểm sáng trên bản đồ du lịch Tây Bắc.