Từ “bóng tối” bước ra “ánh sáng”

Trước đây, khi thông tin còn hạn chế, sự kỳ thị về căn bệnh HIV còn nặng nề khiến nhiều người buông xuôi, kéo theo hệ lụy về sức khỏe, tinh thần và kinh tế của gia đình. Nhưng nhờ sự hỗ trợ của cán bộ y tế, nhiều người nhiễm HIV đã mạnh dạn tiếp cận dịch vụ y tế để điều trị. Họ đã từ "bóng tối" bước ra "ánh sáng". 

Anh Q.V.N ở bản Nà Nong, xã Chiềng Lao, từng có 18 năm nghiện ma túy. Nhiều lần được chính quyền địa phương và gia đình đưa đi cai nghiện nhưng khi trở về gia đình lại tái nghiện, bao tài sản của gia đình vì vậy mà “đội nón” ra đi. Sau khi phát hiện mình bị nhiễm HIV, anh N sống trong sự dằn vặt, tội lỗi, mặc cảm, phải trả giá bằng sức khỏe cho những lối sống không lành mạnh của chính mình.

Anh N chia sẻ: Được cán bộ xã, bản và người thân trong gia đình vận động, 10 năm nay, tôi tham gia điều trị bằng thuốc methadone theo hướng dẫn của cán bộ Trạm Y tế xã. Qua thời gian điều trị, giúp tôi cải thiện sức khỏe, tôi sống lành mạnh hơn và có thể phụ giúp gia đình lao động sản xuất. Khó khăn vẫn còn, nhưng tôi quyết tâm duy trì điều trị.

Còn chị L.T.X, bản Ngáy, xã Quỳnh Nhai bị lây bệnh từ chồng. Năm 2015, sau khi người chồng tử vong, chị tìm đến cơ sở y tế xét nghiệm và phát hiện mình nhiễm HIV. Những ngày đầu, chị suy sụp, bị hàng xóm và người thân kỳ thị, nhiều người ngại tiếp xúc, thậm chí không muốn chị đến nhà. Được cán bộ y tế kiên trì tuyên truyền, giải thích về các đường lây nhiễm, chị dần chấp nhận sống chung với căn bệnh. Hằng tháng, chị đều đặn đến cơ sở y tế nhận thuốc ARV và duy trì uống mỗi ngày.

Chị X chia sẻ: Khi gặp hàng xóm, người thân, tôi cũng chủ động giải thích để mọi người hiểu đúng về các đường lây nhiễm HIV. Sau nhiều năm, bà con không còn kỳ thị, các gia đình có công việc đều gọi tôi đến cùng ăn, cùng uống. Cuộc sống của tôi vì thế đỡ đau buồn. Niềm an ủi lớn nhất là con trai 13 tuổi của tôi không bị lây nhiễm HIV. Tôi cũng luôn ghi nhớ, thực hiện đúng các biện pháp phòng ngừa trong sinh hoạt hằng ngày để bảo vệ con.

Đó là hai trong số nhiều trường hợp nhiễm HIV đã được phát hiện và tham gia điều trị. Từ ca nhiễm HIV đầu tiên trên địa bàn tỉnh ghi nhận tại xã Mai Sơn vào tháng 10/1998, đến hết ngày 30/9/2025, toàn tỉnh có 9.791 trường hợp nhiễm HIV, trong đó 4.877 người còn sống và đang cư trú tại các xã, phường trong tỉnh.

Nhờ hoạt động truyền thông sâu rộng và sự vào cuộc đồng bộ của ngành y tế và chính quyền, nhận thức của người dân về HIV/AIDS đã có chuyển biến rõ rệt. Nhiều người vượt qua nỗi sợ, chủ động đến cơ sở y tế xét nghiệm và điều trị bằng thuốc ARV, góp phần giảm nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.

"Cầu nối" nhóm đồng đẳng viên 

Được đánh giá là một trong những mô hình hoạt động hiệu quả, mô hình nhóm đồng đẳng viên tại Sơn La đang là “cầu nối” giữa cộng đồng người nhiễm HIV với ngành y tế. Thành viên nhóm hầu hết là những người cùng hoàn cảnh, người sống chung với HIV hoặc người có nguy cơ cao nhiễm. Bằng câu chuyện của bản thân, họ đã vận động, tuyên truyền, giới thiệu và đồng hành để những người trong cộng đồng vượt qua hoàn cảnh, tâm lý đến cơ sở y tế điều trị.

Thành lập năm 2013, Nhóm Cao nguyên xanh Sơn La (SMS) có 20 thành viên, đến nay, nhóm có hơn 1.000 thành viên. Ngoài tuyên truyền, vận động các đối tượng có nguy cơ cao thực hiện các biện pháp an toàn phòng tránh lây nhiễm HIV, nhóm còn thành lập trang mạng xã hội zalo, facebook truyền tải những kiến thức liên quan đến HIV/AIDS; giải đáp thắc mắc và hướng dẫn các đối tượng có nguy cơ cao nhiễm HIV đến các cơ sở y tế để khám sàng lọc, điều trị kịp thời.

Anh Nguyễn Trọng Hùng, Trưởng nhóm Cao nguyên xanh Sơn La, cho biết: Tôi được tập huấn, cấp chứng chỉ về việc thực hiện test nhanh HIV tại cộng đồng cho các đối tượng có nguy cơ cao như người nghiện ma túy, mại dâm, đồng giới... Việc làm này, tạo thuận lợi cho việc sàng lọc các trường hợp có nguy cơ lây nhiễm, đảm bảo bí mật thông tin cá nhân. Từ đầu năm đến nay, tôi đã tets nhanh sàng lọc tại cộng đồng cho 100 trường hợp, hỗ trợ 10 trường hợp tiếp cận điều trị HIV tại các cơ sở y tế.

Mặc dù chưa nhiễm HIV, nhưng anh L.V.T, bản Nà Tý, xã Thuận Châu đã từng nghiện chích ma túy. Hiểu rõ tác hại của HIV, anh tham gia nhóm đồng đẳng viên, thường xuyên tham gia tư vấn, thuyết phục các đối tượng có hành vi nguy cơ cao đi xét nghiệm HIV, điều trị Methadone và ARV. Anh T nói: Hơn 12 năm gắn bó với công việc này, tôi mong muốn được giúp những người nghiện ma túy và người thân của họ chủ động phòng tránh lây nhiễm HIV, góp phần bảo vệ sức khỏe của cộng đồng.

Hiện nay, toàn tỉnh có 147 đồng đẳng viên là những người đã nhiễm hoặc có nguy cơ nhiễm HIV, nên họ hiểu tâm lý của đối tượng, trong quá trình tiếp cận, họ đồng cảm và tạo được niềm tin với người bệnh. Hằng năm, ngành Y tế tổ chức các lớp tập huấn nâng cao kỹ năng truyền thông, việc sử dụng test nhanh HIV tại cộng đồng; phát tờ rơi, bơm kim tiêm, bao cao su miễn phí cho các đồng đẳng viên tuyên truyền, đưa các trường hợp có nguy cơ cao đến các cơ sở y tế xét nghiệm và tiến hành điều trị đối với các trường hợp nhiễm HIV. Quá đó, góp phần giảm lây nhiễm mới, giữ chân người bệnh trong điều trị và giảm kỳ thị trong cộng đồng.

Kiểm soát tỷ lệ nhiễm HIV dưới 0,4% năm 2026

Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, công tác phòng, chống HIV/AIDS vẫn đối mặt không ít khó khăn. Tỷ lệ người thuộc nhóm nguy cơ cao tự nguyện đi xét nghiệm còn thấp, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa, biên giới và khu vực kinh tế - xã hội khó khăn. Việc vận động xét nghiệm gặp trở ngại do nhiều người còn mặc cảm, tự ti, lo sợ bị kỳ thị, xa lánh. Bên cạnh đó, số ca nhiễm mới trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới đang có xu hướng gia tăng, đặt ra thách thức mới trong việc kiểm soát dịch.

Để huy động sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành trong công tác phòng, chống HIV/AIDS, tỉnh Sơn La tập trung chỉ đạo đẩy mạnh các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS trong tình hình mới. Công tác truyền thông triển khai đa dạng với nhiều hình thức: Diễu hành, hội thảo; phát tờ rơi, xây dựng pa-nô, áp phích; tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về HIV/AIDS; tuyên truyền trên hệ thống loa truyền thanh các xã, bản bằng tiếng dân tộc...

Cùng với truyền thông, các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ điều trị toàn diện cho người nhiễm HIV triển khai đồng bộ. Hiện nay, toàn tỉnh có 14 phòng khám ngoại trú điều trị HIV/AIDS; 37 cơ sở cấp phát thuốc Methadone. Toàn tỉnh có 4.478 bệnh nhân đang điều trị ARV, góp phần ổn định sức khỏe, giảm nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.

Bác sỹ CKII. Nguyễn Tuấn Anh, Trưởng Khoa HIV/AIDS, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh, chia sẻ: Cùng với các biện pháp tư vấn về hành vi, điều trị dự phòng sau phơi nhiễm HIV, ngành y tế còn thực hiện biện pháp dự phòng trước phơi nhiễm HIV. Đó là, sử dụng thuốc ARV cho người chưa nhiễm HIV nhưng có hành vi nguy cơ cao để chủ động phòng, ngừa lây nhiễm HIV. Đối tượng sử dụng là: Vợ, chồng của người nhiễm HIV, nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM), nhóm tiêm chích ma túy, gái mại dâm… Đến nay, toàn tỉnh có 789 trường hợp đang điều trị PrEP tại 12 phòng khám ngoại trú.

Ông Trần Thanh Bình, Phó Giám đốc Sở Y tế, cho biết: Đạt mục tiêu năm 2026, toàn tỉnh kiểm soát tỷ lệ người nhiễm HIV dưới 0,4%, ngành Y tế tiếp tục truyền thông nâng cao nhận thức nhân dân về việc phòng chống HIV/AIDS; mở rộng mạng lưới cấp phát thuốc ARV, methadone tại các xã, phường; làm tốt công tác quản lý, chăm sóc người nhiễm HIV tại gia đình, cộng đồng… góp phần từng bước thực hiện chiến lược Quốc gia kết thúc dịch AIDS vào năm 2030.

Hành trình đẩy lùi HIV/AIDS không hề dễ dàng, do vậy, cùng với sự vào cuộc của cấp ủy, chính quyền địa phương và ngành Y tế, rất cần sự chung tay của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội không kỳ thị, không xa lánh mà động viên, hỗ trợ người nhiễm HIV hòa nhập cộng đồng, phát triển kinh tế gia đình.