Khai thác tiềm năng lợi thế, ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã tập trung xây dựng nguồn nguyên liệu đảm bảo tiêu chuẩn, chất lượng phục vụ công nghiệp chế biến, góp phần nâng cao doanh thu, lợi nhuận từ sản xuất nông nghiệp, tăng sức cạnh tranh của các sản phẩm nông sản trên thị trường.

Xây dựng vùng nguyên liệu

Sơn La có trên 350.000 ha đất nông nghiệp. Tận dụng lợi thế về khí hậu, đất đai, các địa phương đã tập trung phát triển vùng nguyên liệu nông sản theo hướng đầu tư chiều sâu, nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm phục vụ các nhà máy, cơ sở chế biến. Đồng thời, hình thành các chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm và xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm nông nghiệp chủ lực của tỉnh, góp phần thúc đẩy nông nghiệp của huyện chuyển dịch đúng định hướng; tập trung tăng năng suất, chất lượng, tăng giá trị thu nhập bình quân trên đơn vị diện tích đất canh tác.

Ông Nguyễn Khắc Hào, Trưởng phòng Nông nghiệp và PTNT huyện Mai Sơn, cho biết: Huyện đã tập trung tuyên truyền, định hướng nông dân, HTX, doanh nghiệp đầu tư, phát triển sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao; liên kết sản xuất, tiêu thụ nông sản theo chuỗi. Trong quá trình liên kết, người sản xuất tuân thủ nghiêm kỹ thuật chăm sóc, thu hoạch, đảm bảo chất lượng, tiêu chuẩn của nhà máy chế biến. Doanh nghiệp thực hiện đúng, đầy đủ các điều khoản ký kết thu mua sản phẩm theo giá đã công bố. Các cơ quan chức năng tăng cường quản lý nhà nước, đảm bảo mối liên kết chặt chẽ giữa nhà nông - nhà nước - nhà doanh nghiệp.

Tại huyện Sông Mã, thực hiện kế hoạch phát triển vùng nguyên liệu cho các nhà máy chế biến, huyện đã chỉ đạo các cơ quan, đơn vị phối hợp với các xã rà soát hiện trạng, khả năng bố trí quỹ đất, tuyên truyền, vận động người dân chuyển đổi diện tích đất trồng cây hoa màu kém hiệu quả, quỹ đất cộng đồng, đất sản xuất nông nghiệp chưa giao, đất đã giao nhưng hiệu quả kinh tế không cao, đất có khả năng trồng xen...

Ông Nguyễn Tiến Hải, Phó Chủ tịch UBND huyện Sông Mã, cho biết: Huyện kêu gọi sự tham gia của doanh nghiệp xây dựng mô hình liên kết giữa sản xuất với chế biến thông qua hợp đồng. Theo đó, nông dân, HTX tổ chức sản xuất trên diện tích đất của mình để tạo ra sản phẩm theo tiêu chuẩn đã ký kết; doanh nghiệp cung ứng giống, vật tư, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, hướng dẫn kỹ thuật sản xuất cho hộ dân, cam kết bao tiêu sản phẩm và thu hồi lại phần vốn đã đầu tư đối ứng trước thông qua hợp đồng ký kết.

Liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ sản phẩm

Được đánh giá là vùng trồng nguyên liệu ổn định, bền vững, tạo việc làm thường xuyên cho gần 10.000 hộ nông dân trên địa bàn tỉnh, những năm qua, Công ty cổ phần Mía đường Sơn La đã có nhiều chính sách phát triển vùng nguyên liệu.

Ông Trần Ngọc Hiếu, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Mía đường Sơn La, chia sẻ: Để người dân yên tâm, gắn bó với cây mía, Công ty đã đầu tư hàng chục tỷ đồng cung cấp giống, phân bón cho các hộ dân ký cam kết trồng mía; hỗ trợ làm đường để vận chuyển mía nguyên liệu; cho người nông dân vay tiền đầu tư phục vụ sản xuất, sửa chữa nhà ở, tạo niềm tin và sự gắn kết chặt chẽ giữa người dân với doanh nghiệp.

Cùng với đó, Công ty xây dựng lực lượng khuyến nông đồng hành với nông dân trong quá trình sản xuất, thường xuyên kiểm tra, hướng dẫn bà con áp dụng kỹ thuật trồng, chăm sóc, phòng trừ dịch hại, thu hoạch theo quy trình kỹ thuật. Hướng dẫn nông dân tận dụng phụ phẩm của cây mía để phát triển chăn nuôi gia súc, tạo thêm việc làm, tăng thu nhập. Đến nay, vùng nguyên liệu mía của Công ty đạt 10.136 ha. 

Tham gia trồng mía có ký kết cung cấp nguyên liệu cho Nhà máy mía đường Sơn La, chị Hoàng Thị Hương, bản Búng Mo, xã Chiềng Sàng, huyện Yên Châu, chia sẻ: Gia đình tôi có hơn 1 ha đất nương, ngày trước trồng ngô, sắn cho thu nhập bấp bênh. Từ ngày chuyển sang trồng mía, gia đình được công ty hỗ trợ giống, phân bón, hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc và bao tiêu toàn bộ sản phẩm mía, giúp gia đình có thu nhập ổn định hơn.

Ngoài mía đường, câu chuyện xây dựng vùng nguyên liệu đã được nhiều doanh nghiệp triển khai thực hiện, như Công ty cổ phần Nông nghiệp Chiềng Sung xây dựng vùng nguyên liệu ngô giống, đồng hành cùng nông dân, xây dựng mối liên kết đôi bên cùng có lợi. Đó là, nông dân có đất và lao động; công ty có vốn, kỹ thuật và thị trường.

Ông Lộc Mậu Triển, Giám đốc Công ty cổ phần Nông nghiệp Chiềng Sung, chia sẻ: Công ty hướng dẫn, chuyển giao kỹ thuật cho nông dân sản xuất và bán lại sản phẩm cho công ty. Đến nay nhiều hộ thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi năm từ sản xuất ngô giống. Năm 2024, công ty tiếp tục hợp tác với Công ty cổ phần Tập đoàn giống cây trồng Việt Nam và Công ty TNHH Một thành viên Bioseeed Việt Nam sản xuất 4 loại ngô giống, với tổng diện tích hơn 500 ha, sản lượng khoảng 1.300 tấn.

Hiện nay, các doanh nghiệp, HTX đã ký kết hợp đồng bao tiêu sản phẩm với các hộ dân trên địa bàn tỉnh xây dựng vùng nguyên liệu, với 20.782 ha cà phê; hơn 15.700 ha chè; 10.136 ha mía; trên 42.000 ha sắn; hơn 1.200 ha nguyên liệu của Công ty cổ phần Thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao... Toàn tỉnh có 39 chuỗi rau, 178 chuỗi quả, 15 chuỗi chè, cà phê; trên 100 cơ sở áp dụng quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt VietGAP, GlobalGAP còn hiệu lực; cấp 216 mã số vùng trồng, với tổng diện tích hơn 3.000 ha cây trồng phục vụ xuất khẩu sang các thị trường: Úc, Anh, Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, UAE...

Giá trị sản xuất công nghiệp chế biến nông sản toàn tỉnh giai đoạn 2021-2023 tăng trung bình 8,45%/năm; tỷ lệ sản lượng hoa quả tươi được đưa vào chế biến đạt 30%. Qua đó, tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động với mức thu nhập ổn định.

Đảm bảo hài hòa lợi ích

Toàn tỉnh hiện có 17 nhà máy, 543 cơ sở chế biến nông sản. Đây là điều kiện quan trọng để các địa phương phát triển các vùng nguyên liệu phục vụ chế biến. Bà Cầm Thị Phong, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và PTNT, cho biết: Sở đã tham mưu với UBND tỉnh trình HĐND tỉnh ban hành nghị quyết quy định nội dung và mức hỗ trợ đầu tư phát triển vùng nguyên liệu phục vụ các nhà máy chế biến rau, củ, quả trên địa bàn tỉnh Sơn La đến năm 2025. Thành lập Tổ phát triển vùng nhiên liệu cho các nhà máy chế biến và luôn đồng hành cùng với các nhà máy trong việc xây dựng phát triển các vùng trồng đảm bảo các tiêu chuẩn phục vụ các nhà máy chế biến.

Trung tâm chế biến rau, quả Doveco Sơn La khánh thành đi vào hoạt động từ tháng 5/2023, với các dây chuyền sản xuất đông lạnh, công suất 20.000 tấn sản phẩm/năm; dây chuyền đồ hộp, công suất 20.000 tấn sản phẩm/năm; dây chuyền sấy và các sản phẩm khác, công suất 12.000 tấn sản phẩm/năm. Đến nay, tổng diện tích vùng nguyên liệu cung cấp cho công ty gần 1.300 ha, gồm: dứa, chanh leo, ngô ngọt, rau chân vịt, đậu tương rau...

Bà Nguyễn Hằng Nga, Giám đốc Trung tâm chế biến rau, quả Doveco Sơn La, cho biết: Ưu tiên hàng đầu của Doveco Sơn La là tiêu thụ, đảm bảo thị trường đầu ra bền vững cho rau quả Sơn La nói riêng và vùng Tây Bắc nói chung. Ngày 29/10, Công ty đã ký kết biên bản ghi nhớ hợp tác trong phát triển vùng nguyên liệu với UBND tỉnh Sơn La. Hai bên thống nhất hợp tác trong việc ổn định và duy trì vùng nguyên liệu xoài và nhãn hiện có tại tỉnh; đầu tư, liên kết hợp tác để phát triển đậu tương rau, ngô ngọt và các loại cây trồng ngắn ngày, như: súp lơ, dưa bao tử, chuối, rau chân vịt... Công ty cam kết có trách nhiệm thu mua toàn bộ sản lượng sản phẩm đã ký kết với các hộ dân, HTX và các hộ dân có nghĩa vụ bán toàn bộ sản phẩm nông sản cho công ty theo đúng giá bán và tiêu chuẩn chế biến theo hợp đồng kinh tế.

Phát triển vùng nguyên liệu cho các nhà máy chế biến, điều kiện cần và tiên quyết là các doanh nghiệp phải chủ động ký kết hợp đồng liên kết sản xuất tiêu thụ nông sản để người nông dân yên tâm sản xuất. Cùng với đó là sự vào cuộc của cơ quan quản lý nhà nước và hệ thống khuyến nông của doanh nghiệp hướng dẫn kỹ thuật cho nông dân sản xuất đảm bảo theo quy trình kỹ thuật, chất lượng đáp ứng yêu cầu các nhà máy chế biến nông sản.

Có thể thấy, việc phát triển vùng nguyên liệu gắn với nhà máy chế biến, xây dựng mối liên kết 4 nhà: Nhà nước, nhà doanh nghiệp, nhà khoa học và nhà nông là hướng đi bền vững, hiệu quả, đưa nông nghiệp của Sơn La bứt phá đi lên.