Văn hóa các dân tộc được thể hiện sinh động qua tiếng nói, chữ viết, lời ca, điệu múa, trong đó, phụ nữ chính là những nghệ nhân dân gian truyền cảm hứng cho cộng đồng bằng những điệu múa uyển chuyển, sâu lắng. Hiện nay, toàn tỉnh có hơn 2.200 đội văn nghệ quần chúng nữ, duy trì luyện tập và biểu diễn các điệu múa truyền thống như: Múa xòe (dân tộc Thái), múa chuông (Dao tiền), múa au eo (Khơ Mú), múa tăng bu (Kháng)... Trong đó, nghệ thuật xòe Thái đã trở thành di sản văn hóa phi vật thể nhân loại được UNESCO công nhận. 

Ngoài ra, mỗi dân tộc đều có làn điệu dân ca riêng, là nơi phụ nữ gửi gắm tâm tư, tình cảm và khát vọng sống. Tiêu biểu, làn điệu Thái cổ, hát then cùng đàn tính của người Thái trắng; các điệu hát trong lễ cấp sắc, cầu mùa, cưới hỏi của người Dao... 

Phụ nữ còn sử dụng tiếng nói, chữ viết dân tộc truyền tải nội dung đến cộng đồng. Toàn tỉnh có 4 dân tộc có chữ viết riêng: Thái, Mông, Dao, Lào, trong đó chữ Thái phổ biến nhất, được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tổ chức truyền dạy rộng rãi. Nhiều phụ nữ thông thạo chữ viết đã đứng lớp dạy chữ cho thế hệ trẻ.

Trang phục truyền thống là dấu ấn rõ nét giúp phân biệt giữa các dân tộc. Mỗi họa tiết, hoa văn thêu trên trên trang phục không chỉ thể hiện bản sắc riêng, còn hàm chứa giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật của từng dân tộc. Và 100% các bộ trang phục truyền thống dù của cả nam và nữ đều từ những đôi bàn tay khéo léo của người phụ nữ tạo nên.

12 dân tộc, mỗi dân tộc có một bộ trang phục truyền thống như: Váy áo cóm của đồng bào Thái, bộ váy chàm hay áo choàng đỏ của dân tộc Dao, váy áo sặc sỡ của dân tộc Mông… Từ kiểu dáng, hoa văn, kỹ thuật nhuộm chàm, thêu thùa đến cách phối màu... đều tuân theo những nguyên tắc nhất định. Nghệ thuật tạo trang phục được phụ nữ truyền từ đời này sang đời khác, vừa thể hiện phẩm hạnh, vừa góp phần lưu giữ bản sắc văn hóa dân tộc.

Bảo tồn văn hóa dân tộc, trong đó có trang phục truyền thống, các cấp Hội phụ nữ đã thành lập và duy trì hoạt động của các câu lạc bộ văn hóa như: Mô hình “Nét đẹp khăn piêu”, CLB “Văn hóa Thái cổ Mường Vạt” xã Yên Châu; CLB “Văn hóa dân tộc Thái” xã Mường Bú; CLB giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Thái bản Khoan, xã Mường Giàng; mô hình “Phụ nữ góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa và du lịch cộng đồng” tại xã Mường Chiên. Đồng thời, Hội LHPN tỉnh còn tổ chức các hoạt động khuyến khích cán bộ, công chức, viên chức, người lao động nữ và nhân dân mặc trang phục truyền thống vào những ngày kỷ niệm như Ngày Quốc tế Phụ nữ (8/3) và Ngày Phụ nữ Việt Nam (20/10), sự kiện chính trị lớn của địa phương…

Cùng với tiếng nói chữ viết và trang phục truyền thống, phụ nữ Sơn La còn là người hằng ngày “giữ lửa” những món ăn đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc. Mỗi một dân tộc có những món ăn đặc sản riêng, như: Thịt trâu gác bếp, thịt hun khói, cá nướng, cơm lam, canh bon của đồng bào Thái; thịt chua, xôi màu, rượu hoãng của dân tộc Dao; món thắng cố, bánh dày của dân tộc Mông… Với những nguyên liệu đơn giản, sẵn có từ vườn nhà, ao cá, đồng ruộng và sản vật trên rừng, qua đôi bàn tay khéo léo của những người phụ nữ, đã trở thành những món ăn hấp dẫn từ hình thức đến hương vị.

Hằng năm, khi các địa phương tổ chức Ngày hội văn hóa các dân tộc, đều có phần thi ẩm thực các dân tộc với những mâm cỗ rất bắt mắt, thơm ngon và thu hút du khách và nhân dân. Bên cạnh đó, vào các ngày lễ truyền thống của phụ nữ, các cấp hội còn tổ chức hội thi nấu ăn, tạo điều kiện cho hội viên được giao lưu, học hỏi và thể hiện bản thân. Qua đó, góp phần gìn giữ và lưu truyền món ăn dân tộc qua các thế hệ.

Với những hành động giản dị như may trang phục dân tộc, múa truyền thống, dạy và học chữ viết... phụ nữ các dân tộc thiểu số ở Sơn La đang lặng lẽ góp phần gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa, khẳng định vai trò quan trọng trong thời đại hội nhập.

Thực hiện: Huyền Trăng - Trung Hiếu